CANH CÁ TRÀU

Canh cá tràu

Canh cá tràu mẹ thường hay nấu khế

Khế trong vườn thêm một chút rau thơm

Ừ thế đó mà nửa đời xa cách mẹ

Ba mươi năm trở lại nhà - nước mắt xuống mâm cơm.

Chế Lan Viên

(Trích trong “Bờ sông vẫn gió” Tuyển tập thơ về Mẹ”-nxb Giáo dục 1999)

        LỜI BÌNH CỦA THANH ỨNG

Ché Lan Viên là nhà thơ giầu suy tưởng. Thơ anh thiên về những cảm hứng lớn lao gắn liền với Tổ quốc, nhân dân song cũng nhiều bài thơ sâu đậm tình cảm con người: Tình mẹ con, tình yêu, tình quê hương làng xóm thương yêu,.. Từ mấy chục năm trước, những bài thơ tứ tuyệt của Chế Lan Viên: Xóm cũ, Thư mùa nước lũ, Mẹ… đã để lại trong tôi những ấn tượng thật đẹp đẽ. Ấn tượng đó càng đậm sâu thêm khi tôi gặp bài “Canh cá tràu” của thi sĩ họ Chế này:

Canh cá tràu mẹ thường hay nấu khế

Khế trong vườn thêm một chút rau thơm

Ừ thế đó mà nửa đời xa cách mẹ

Ba mươi năm trở lại nhà - nước mắt xuống mâm cơm

Cá tràu là loại cá xanh, khoẻ sống ở nước ngọt, thịt thơm ngon, thân tròn lẳn, vảy cứng đen hoặc xám trắng… Ở miền Bắc gọi là cá quả, cá chuối hay cá sộp. Quê tác giả gọi là cá tràu. Đó là loại cá ngon song cũng rất dễ kiếm ở các vùng quê có nhiều sông nước. Canh chua loại cá này nấu khế với chút rau thơm vườn nhà là món ăn đặc trưng của miền quê tác giả. Nó trở thành hương vị riêng biệt, thành kỷ niệm thiêng liêng của người đã xa quê, xa mẹ. Hai dòng thơ đầu kể lại một cách giản dị:

Canh cá tràu mẹ thường hay nấu khế

Khế trong vườn thêm một chút rau thơm.

Từ hai dòng thơ, tôi tưởng tượng tới món canh chua cá nấu khế. Canh chua với cá có thể nấu với nhiều thứ quả: quả sấu, quả me, quả xoài xanh, quả dọc và cả với mẻ cơm nữa, nhưng có lẽ ngon hơn cả vẫn là khế. Khế chua có vị rất khó quên và điều quan trọng là khế có ở ngay trong vườn nhà và là thứ mẹ vẫn thường xuyên nấu cho cả nhà ăn. Câu thơ nối dòng láy lại “Khế trong vườn thêm một chút rau thơm” như tăng thêm chất quê đậm đà, giản dị và ấn tượng. Trong thơ tứ tuyệt, hai câu đầu là câu “khai”, “thừa” có nhiệm vụ mở ý và tiếp ý. Do đó câu chữ của hai dòng thơ đã hết mà vẫn còn dư vị mặn mà của bát canh chua mẹ nấu. Câu thứ ba: câu “chuyển”

                                 Ừ thế đó mà nửa đời xa cách mẹ

Làm nhiệm vụ vừa thu tóm ý hai câu trên vừa tạo cảm hứng cho câu cuối – câu “hợp”. Bát canh cá chua giản đơn bình dị, thường nhật mà tác giả nhắc đến chi tiết cụ thể như vậy đã trở thành kỷ niệm xa xôi từ ngày anh xa mẹ, xa quê hương - cái ngày anh từ giã người thân lên đường ra Bắc tập kết. Và bây giờ:

Ba mươi năm trở lại nhà - nước mắt xuống mâm cơm.

Câu kết “hợp” lại ý thơ của toàn bài và mở ra nhưng nghĩ suy sâu lắng của tác giả.

“Nước mắt xuống mâm cơm” là nỗi lòng, là tình cảm của người con xa nhà đối với người mẹ già bao nhiêu năm đằng đẵng chống chọi với thiên tai, giặc thù để chờ con. Giọt nước mắt ở đây là giọt nước mắt ân tình, xúc cảm, sâu xa. Những ngày đất nước chưa thống nhất, Chế Lan Viên đã có những bài thơ tha thiết về mẹ. Nỗi nhớ mẹ, thương mẹ, xót xa đắng đót một nỗi đau chia cắt tình mẫu tử cùng với nỗi đau chung của đất nước, dân tộc: “Tám mươi năm mẹ hẳn lưng còng / Nối đường Nam Bắc con thăm mẹ / Hái mẹ chùm ngon dâng mẹ ăn.”. Giờ đây, đất nước một nhà, tác giả đã về quê mẹ. Mẹ còn đó, nấu canh cá tràu quê hương anh ăn. Bữa cơm lẫn  nước mắt cảm động thương yêu trong tình mẫu tử bao la, sâu sắc. Tình mẹ trong bài gắn với tình quê hương qua cây quả vườn nhà và bát canh chua khế nồng đậm rau thơm vườn quê cũ. Nước mắt người trở về cùng với bát canh cá tràu đã đem lại cho bài thơ tứ tuyệt một tứ thơ độc đáo và “Canh cá tràu” đã trở thành một trong những bài thơ tứ tuyệt hay của nhà thơ Chế Lan Viên.

                                                         Thanh Ứng