ĐỜI VÀ THƠ NGUYỄN HUY HOÀNG

NHÀTHƠ NGUYỄN HUY HOÀNG -
CUỘC ĐỜI VÀ TRANG THƠ

NGUYỄN THỊ THIỆN

1. Cuộc đời gian nan không “hàng binh số phận”
Nguyễn Huy Hoàng sinh năm 1952, quê ở Can Lộc, Hà Tĩnh. Dải đất địa linh nơi
đây đã sinh dưỡng nhiều người con hiếu học, giàu ý chí. Học giỏi ở phổ thông, có giấy gọi nhập Đại học nhưng bước đi của ông “Gập ghềnh con đường vào khoa Văn Tổng hợp”*.
Điều ấy không chỉ đúng theo nghĩa bóng mà cả nghĩa đen bởi những năm bảy mươi của thế kỷ trước, giao thông vô cùng khó khăn. Hơn nữa, chiến tranh và cơ chế cũ khiến không ít thanh niên thui bị thui chột ước mơ, Nguyễn Huy Hoàng cũng suýt như vậy. Để có hồ sơ nhập học, ròng rõ ba tháng trời anh đi lại, tìm mọi phương kế mà không xong. Sau may
gặp được quý nhân, mới hoàn tất thủ tục cắt hộ khẩu để được đi đại học. Nhà cha mẹ ở“cách Ngã Ba Đồng Lộc chừng mươi cây số, nơi suốt ngày đêm bom Mỹ thả xuống không ngớt để chặn con đường huyết mạch vào Nam”* nên hai cha con anh đèo nhau bằng  xe đạp ra đến Hà Nội - đêm đi là chính vì ban ngày máy bay Mỹ quần thảo, ném bom dữ
dội đúng vào dịp mười hai ngày đêm ác liệt (12/1972). Cha anh trở về, anh đi bộ đến trường, nhà trường vừa sơ tán về Bắc Ninh nhưng đến nơi anh mới biết điều đó. Lại phải cả đi bộ và đi xe buýt, nhập trường chậm ba tháng học, còn không có tiêu chuẩn tem phiếu
lương thực. Nhưng tất cả những khó khăn ấy đều được chàng trai trẻ vượt qua. Khoa Ngữ
Văn trường Đại học Tổng hợp Hà Nội từ đây là gia đình lớn được cha mẹ là các bậc thầy
đáng kính nhất* chắp cánh ước mơ và “những người bạn đồng môn với bao phẩm chất
tuyệt vời”* vun bồi. Nhưng Nguyễn Huy Hoàng vẫn không tránh khỏi “hố đen của số
phận” . Nhiều bạn đọc đã biết câu chuyện buồn về cháu Quỳnh Nga - con gái anh năm 13
tuổi bị thất lạc, báo chí truyền thông, mạng xã hội của Việt - Nga nhắc đến rất nhiều. Đây
là lý do căn cốt khiến anh không có ý định nhưng phải ở lại nước Nga. Anh từng tâm sự
trên mạng xã hội: “…Tôi đã nhờ một người quen đưa cháu đi nghỉ, vì lúc đó tôi chưa viết
xong luận án. Cuối cùng cháu bị thất lạc. Đó là nỗi buồn lớn nhất trong đời khiến tôi
dường như suy sụp…” Nước Nga là “Người cho tôi biết thế nào là tận cùng của khổ đau
và mất mát”*. Vậy nhưng ba mươi năm đã qua, tuy tự coi mình là “kẻ hàng binh số
phận” nhưng thực sự nhà thơ là một con người đầy ý chí và nghị lực, đã vượt qua thử
thách dai dẳng của cuộc đời vừa để sinh kế vừa tìm đứa con - mà anh yêu hơn tất thảy mọi
thứ ở đời - trên hành trình khắp nước Nga. Cho, đến nay anh vẫn chưa thôi hy vọng con sẽ
trở về và quan trọng nhất là anh tự nhủ mình sống sao cho có ích với hai cả hai dân tộc
Nga – Việt.

1- Người “luôn mang trong mình tình yêu hai Tổ quốc”
Hoàn cảnh đưa đẩy phải sống xa quê hương nhưng tình cảm trong lòng người con
xa xứ ấy“luôn mang trong mình tình yêu hai Tổ quốc/ Một nước Việt lầm than mang nặng,
đẻ đau tôi/ Và nước Nga, nơi gánh chịu biết bao nhiêu tủi cực/ Tôi tự nguyện đặt trái tim
rớm máu dưới chân Người!”* Đúng như lời anh giãi bày trong thơ. Nguyễn Huy Hoàng
sống và phụng sự hai dân tộc Nga - Việt suốt cả cuộc đời. Trong thẳm sâu trái tim, ông
luôn trăn trở, thao thức không ngủ được vì nhiêu lẽ. Bài thơ “Nỗi nhớ tháng ba” là một ví
dụ tiêu biểu. Với hai mươi sáu câu thơ ngũ ngôn, thi phẩm đã tái hiện song hành hai bức
tranh thiên nhiên Nga - Việt thật đẹp: “Chẳng làm sao ngủ được / Gió xốn xang ngoài
vườn / Trời đầy sao lấp lánh / Phảng phất hương bạch dương”. Dùng hình ảnh và từ láy
gợi tả, gợi cảm buổi đêm thật nhiều gió, nhiều sao và hương bạch dương - nét đặc trưng
của thiên nhiên nước Nga, người thơ hé lộ tâm trạng thật lắm nỗi niềm. Gió được nhân hóa
cũng mang theo tâm trạng xốn xang của người. Đó là nỗi xúc động xao xuyến, những cảm
xúc và ý nghĩ trở đi trở lại không yên. Thiên nhiên nước Nga tuy đẹp nhưng tâm tưởng
người thơ vẫn nhớ về quê nhà:“Chạnh nhớ mùi hoa bưởi / Thơm từ ngõ vào nhà / Bên cầu
ao cá quẫy / Lay động đêm tháng ba”. Mấy câu thơ tái hiện cảnh làng quê Việt Nam thật
đẹp với mùi hương hoa bưởi thơm dịu ngan ngát khắp không gian. Cạnh đó là cầu ao rộn
tiếng cá quẫy làm lay động cả màn đêm tịch mịch. Cảnh vật tĩnh lặng nên tác giả cảm nhận
được cả âm thanh tiếng võng đưa, tiếng gà xao xác và âm thanh của người làng đi chợ
phiên. Thực ra, đó chỉ là những âm thanh trong ký ức vọng về, là tiếng nói sâu thẳm của
tấm lòng thương nhớ quê hương đất nước da diết.
Sống tại nước Nga xa xôi, nhà thơ vẫn không quên ngày giỗ Quốc Tổ bởi ông tâm
niệm rằng dù sống ở đâu, thành đạt đến mức nào con người cũng không được quên nguồn
cội. Trong cõi lòng người con xa xứ ấy luôn ghi nhớ công đức của Vua Hùng và các bậc
tiền bối. Bài thơ "Dẫu xa muôn dặm vẫn tôi vua Hùng" tái hiện lại bóng dáng lịch sử thời
Hùng Vương dựng nước, ngợi ca công đức của đấng minh quân và khẳng định dù sống xa
Tổ quốc nhưng lòng ông luôn thường trực niềm tri ân sâu sắc tổ tiên và tự hào về lịch sử
dân tộc kiên cường, bất khuất. Nhờ trí tưởng tượng phong phú, nhà thơ làm sống dậy hình
tượng Vua Hùng cày ruộng, ngồi cùng chiếu với dân, dốc lòng cùng nhân dân xây dựng
kinh tế, quân sự để tiềm lực đất nước ngày một mạnh thêm: "Thương dân, quốc kế làm
đầu/ Hùng binh, thực túc, mưu sâu, kế bền". Tác giả hào hứng ngợi ca cách thức truyền
ngôi sáng suốt của nhà vua: "Truyền ngôi, thi lễ hội mừng / Thanh cao chỉ chọn bánh
chưng, bánh dày/ Trời là đây, đất là đây/ Nước non tay cuốc, tay cày mà nên". Áng thơ
lục bát này tràn đầy cảm hứng, gợi nhớ truyện Sự tích bánh chưng bánh dày. Nhờ lòng
thành kính, biết ơn trời đất, tổ tiên và sự sáng tạo khéo léo độc đáo, hoàng tử Lang Liêu đã

được vua cha chọn mặt gửi vàng truyền trao ngôi báu. Lời vua phán truyền từ ngàn năm
trước "Dạy rằng, chớ phụ tổ tiên/ Đừng vì gấm vóc mà quên nghĩa người" giàu tính triết lý
cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Bài thơ đã khơi dậy và lan tỏa tới người đọc đạo lý
uống nước nhớ nguồn, một nét đẹp truyền thống của bản sắc văn hóa Việt nam.
2- Hồn thơ chất chứa nỗi niềm và suy tư, triết lý
Thơ Nguyễn Huy Hoàng rất phong phú về đề tài và cảm xúc, in đậm phong cách
riêng khó lẫn. Tiếng nói từ trái tim ấy có khi là lời giãi bày tâm trạng, “nhiều khi yếu đuối,
mong manh trước vũ trụ nhưng không hề tuyệt vọng, bi quan” đúng như có lần ông bộc
bạch. Trong không ít bài thơ, ông tự thấy mình mang nợ với làng quê, với ruộng đồng nơi
mình được sinh ra và lớn lên. Ông thấy mình mang nợ với bà con cô bác nghèo khó,
và“với người thân chưa đủ bát cơm đầy”. Nỗi lòng ấy ông chia sẻ rất cảm động qua bài
thơ “Với mẹ”: “Con mang nợ… Với bè bạn gửi mình nơi trận mạc/ Miền vĩnh hằng vắng
cả khói hương bay/ Con chẳng dám than thân cùng trách phận/ Mặc thế gian vinh hiển với
sang giàu/ Chỉ xin được bình yên ngồi bên mẹ/ Bên mảnh vườn ngan ngát nở hương cau”.
Lời tâm sự cùng mẹ ở đây rất chân thành, nhiều ẩn ức, dễ gợi sự đồng cảm và lay thức trái
tim độc giả. Đó là những giãi bày giàu xúc cảm của đứa con trai vì nhiều lý do đã phải
sống xa mẹ cùng bà con họ hàng, bạn hữu, xa quê hương xứ sở nhưng lòng lúc nào cũng
đau đáu nhớ thương, tự thấy mình có lỗi và da diết mong được bình yên trở về bên mẹ.
Thơ của “người thả hồn trên trang giấy” Nguyễn Huy Hoàng dù tâm tình với mẹ hay
bất cứ đối tượng nào khác cũng thường có sự kết hợp giữa cảm xúc và trí tuệ với những
suy tư sâu lắng đậm tính triết lý. Bài “Nói với con” là lời khuyên nhủ chí tình cùng con
những suy nghĩ, chiêm nghiệm vô cùng sâu sắc về cuộc sống. Điều này đã tạo nên những
rung cảm thẩm mỹ lắng sâu gây xúc động lòng người. Tám khổ trong bài thơ đều hướng
tới đối tượng đứa con. Mọi lời của cha đều hướng con tới lối sống cao đẹp, vị tha: “Hãy vì
người nếu mong học vì con”; hãy biết chấp nhận thiệt thòi, đừng để danh lợi cám dỗ vì đó
là thứ bùa bả mồi chài, dễ khiến người ta sa ngã. Người cha ấy mong mỏi con sống ở đời
phải biết giữ gìn danh dự: “Rách cho thơm, dẫu đói thì phải sạch… / Cần gỗ tốt, nước sơn
còn phải tốt/ Oán bên lòng, ơn khắc dạ đừng quên”. Ý thơ chắt lọc, có sự kế thừa tinh hoa
trong sách Luận ngữ của tiền nhân và kinh nghiệm sống quý báu được đúc kết từ ngàn đời
của ông cha nên rất cô đọng, hàm súc. Không những thế, sự tiếp thu vốn  folklore - văn
hóa dân gian có sự phát triển sáng tạo, hợp với cách nghĩ thời hiện đại:“Tình yêu thương
không mua được bằng tiền”, hay “Nếu vấp ngã con tự mình đứng dậy / Muốn tập bơi, cứ
nhảy xuống giữa dòng / Thà mất cả cố giữ gìn danh dự / Sống thẳng mình mặc kệ thế gian
cong”. Những lời khuyên bảo chí lý đó của người cha về đạo làm người thật cô đọng như
những chân lý cuộc sống. Mấy câu kết bài là lời nhắn nhủ chí thiết: “Con hãy lượng sức

mình khi gánh nặng/ Biết đến đâu là đủ giữa cuộc đời/ Điều không muốn chớ mong người
gặp phải/ Trồng cây nào, hái quả ấy con ơi”. Lời nói với con đó vô cùng sâu sắc bởi nó là
những suy nghĩ gan ruột được đúc kết từ chính cuộc đời người cha. Những lời dạy cô đúc
ấy mang đậm tư tưởngcủa đạo Phật: gieo nhân nào sẽ gặt quả ấy. Thi phẩm mang đậm
chất quy luật ấy được chưng cất từ vốn kiến thức và thực tiễn cuộc sống của người cha.
Không chỉ dành tình cảm với người thân trong gia đình, tiếng nói cảm xúc của thơ
Nguyễn Huy Hoàng còn hướng tới nhiều đối tượng khác. Nhà thơ nhớ tới những người
thầy khai tâm mở trí cho mình với tấm lòng xiết bao thương kính và tri ân “Thầy giáo
làng/ Thầy nghỉ hưu, ra đi trong túng thiếu/ Những năm tám mươi, đói gõ cửa từng nhà”.
Bài thơ “Đêm 8-3” như một ký sự bằng thơ về hai cảnh đời đối lập trong ngày Quốc tế
phụ nữ - ngày hội của một nửa nhân loại trên thế giới. Trong khi những người giàu: "Xe
nườm nượp, nam thanh cùng nữ tú/ Các quý ông thời thượng mượt bóng đầu/ Khoác tay
các quý bà diêm dúa/ Đang trưng ra một thế giới sang giàu"...Thì những người nghèo như
chị bán hoa kia vẫn bươn trải mưu sinh, cả đời chưa từng được nhận hoa. Thương xót và
trân quý chị, một thanh niên tốt bụng đã mua tất cả số hoa tặng lại chị kèm với lời nói thân
tình: "Chị hãy về với chồng con kẻo muộn/ Tôi sẽ mua tất cả bó hoa này/ Xin tặng chị!/
Chị nhà quê oà khóc/ Giọt lệ nhoè, rơi nóng cả bàn tay". Chàng thanh niên với việc làm
nhân văn ấy hay chính là tấm lòng chan chứa yêu thương và đồng cảm của chính tác giả
với những phận đời không may mắn? Không dừng ở đó, nhà thơ xót thương và cảm phục
những tấm gương liệt nữ thanh niên xung phong: “Chị ra đi mười bảy/ Ngã xuống tuổi đôi
mươi/ Chưa có ai để nhớ/ Chưa ai gửi một lời”. Nhà thơ - người phu chữ gửi hồn vào
trang giấy - hễ có một chút thời gian rảnh là lại làm những việc có ý nghĩa. Ông“Thăm mẹ
chị thanh niên xung phong” và thương cảm, biết ơn bậc sinh thành ấy không nói hết bằng
lời: “Một đời thân góa bụa/ Một năm mười hai tháng/ Một tháng ba chục đêm/ Bốn mươi
năm đằng đẵng/ Bóng mẹ canh ngọn đèn...”. Hình ảnh người chị, người mẹ tuy lam lũ
nhưng giàu đức hy sinh, sống cao đẹp, chết vẻ vang ấy rất tiêu biểu cho phụ nữ Việt Nam
đảm đang, trung hậu mà anh hùng.
Nhà giáo, nhà thơ Nguyễn Huy Hoàng là Tiến sĩ Ngữ văn, Giáo sư viện sĩ của
đất nước Ukraina, hội viên Hội nhà văn Việt Nam, sống và làm việc tại Matxcơva, Liên
Bang Nga. Ông là người có nhiều đóng góp trong công tác cộng đồng người Việt tại Nga
và là nhịp cầu kết nối, lan tỏa giá trị của văn học Việt Nam tới bạn đọc Nga và ngược lại.
Điều đáng nói là tuy số phận lắm gian nan trắc trở nhưng ông đã vượt qua tất cả. Cuộc đời
và thơ ông đa dạng phong phú, đem lại nhiều cảm xúc và bài học quý cho bạn đọc không
chỉ hôm nay./.
----------------------------------------

CHÚ THÍCH: * là thơ, văn hay chữ dùng của Nguyễn Huy Hoàng
NGUYỄN THỊ THIỆN

R6 A - Royal Cyti 72 Nguyễn Trãi, Thượng Đình.