TỔ QUỐC VỚI LỜI BÌNH

Nguyễn Sĩ Đại

TỔ QUỐC
(Cho Hoàng và Nhật)

... Tổ quốc là khi mẹ sinh con
Có cái mũi dọc dừa, màu da vàng như nắng
Đêm trở dạ có bà con chòm xóm
Bếp lửa hồng ấm suốt cả đời ta

Con lớn như măng trong sự tích đằng ngà
Hồn trẻ Việt tự mang hồn Thánh Gióng
Nết phúc hậu dịu dàng cô Tấm
Nghĩa đồng bào ôm trọn biển và non

Là ngọt ngào tiếng Việt môi son
Ôi tiếng Việt bao thăng trầm xa xót
Cánh cò bay lả vào câu hát
Chạm trang Kiều, tiếng Việt hóa lung linh

Là mùa xuân lắc thắc mưa phùn
Chân bấm ngõ làng đi hội tết
Hội vui mở suốt giang sơn trời đất
Giêng hai nao thương nhớ cũng la ngà...

Là mùa hè sen ngát những ao quê
Sông Ngân chảy mơ huyền đêm cổ tích

Mùa thu gió thổi đằm hương mật
Hơi thở con căng ngực đất lành

Tổ quốc là biên trấn áo mong manh
Tây rồi bắc đổi mùa ràn rạt gió
Bao thế kỷ những đợi chờ hóa đá
Đất nước vĩnh hằng cánh võng trước thềm khơi

Là dòng máu cha ông tha thiết chảy muôn đời
Thấm vào đất, vào con, vào sắc cờ cháy rực
Là tất cả những gì yêu dấu nhất
Không gọi được thành lời, thì gọi Tổ quốc ơi!
Nguồn: Trái tim người lính - 1998

LỜI BÌNH

TỔ QUỐC…/ LÀ TẤT CẢ NHỮNG GÌ YÊU DẤU NHẤT

Cảm hứng về Tổ quốc là dòng chảy mạnh mẽ của thơ ca Việt. Trong số nhiều áng thơ hay về chủ đề này, tôi rất ấn tượng với bài Tổ quốc của Tiến sĩ văn học Nguyễn Sĩ Đại in trong tập Trái tim người lính - 1998. Thi phẩm cho thấy một quan niệm mới mẻ về Tổ quốc: cụ thể, gần gũi, gắn bó với con người và những gì thân thương nhất, bình dịthôi mà cao quí vô cùng.Bài thơ thi sĩ viết để tặng hai con trai "cho Hoàng vàNhật. Con trai lớn của ông sau khi tốt nghiệp đại học hiện đang công tác tại nước ngoài. Người cha viết cho con mình, góc độ tình cảm là riêng tư, nhưng lời thơ vẫn tiếp nối và hòa vào nguồnmạch chủ lưu trong dòng chảy cảm hứng về Tổ quốc. 
Trong sáng tác này, thi sĩ dùng thể loại tự do nhưng không quá phóng túng, gồm bảy khổ thơ bốn câu, mỗi câu 7 - 10 âm tiết, nhịp điệu thơ êm dịu, thân thương. Ngay đoạn mở đầu đã nêu lên định nghĩa về Tổ quốc: “... Tổ quốc là khi mẹ sinh con/ Có cái mũi dọc dừa, màu da vàng như nắng/ Đêm trở dạ có bà con chòm xóm/ Bếp lửa hồng ấm
suốt cả đời ta. Từ trước đến nay, Tổ quốc thường được hiếu là đất nước trong quan hệ với những người dân có tình cảm gắn bó, được bao đời trước xây dựng, gìn giữ và để lại.

Còn ở đây, nhà thơ đưa ra một quan niệm mới về Tổ quốc, không hướng ngoại chung chung như nhiều người quan niệm. Trái lại thiên về hướng nội, rất gần gũi  với mỗi người, mỗi gia đình. Tổ quốc khởi đầu bằng tiếng lòng của người mẹ âu yếm, dịu dàng ở thời điểm mẹ sinh con. Đứa con là bản sao huyết thống của cha mẹ, là sự tiếp nối của gia đình dòng tộc và tương lai Tổ quốc. Con đến với cuộc đời có đặc điểm, diện mạo riêng:
"cái mũi dọc dừa, màu da vàng như nắng". Con được sinh ra từ  mái ấm nhà mình, là
quả ngọt tình yêu của cha mẹ. Quá trình mẹ trở dạ sinh con, có bà con chòm xóm quan tâm giúp đỡ, có ngọn lửa bếp sưởi ấm và ngọn lửa hồng ấy còn "ấm suốt cả đời ta". Từ
khi có con, mẹ cha thấy trách nhiệm của mình thật cao cả. Đại từ nhân xưng "ta" thật đắt
giá, mặc dù đang nói với các con nhưng tác giả không xưng là con hay cha, mà dùng
"ta" để chỉ chung tất cả mọi người. Nhờ đó nội hàm của trường nghĩa thơ được mở rộng
chiều kích hơn lên rất nhiều. Đây là cơ sở để mạch thơ tiếp nối ở phần sau có sự nâng
tầm và mang sức khái quát cao hơn.
Con của cha cũng như bao đứa trẻ khác, được nuôi dưỡng và lớn lên từ kho tàng
truyền thuyết và truyện cổ tích thần kỳ: "Con lớn như măng trong sự tích đằng ngà/ Hồn
trẻ Việt tự mang hồn Thánh Gióng/ Nết phúc hậu dịu dàng cô Tấm/ Nghĩa đồng bào ôm
trọn biển và non". Chỉ trong một khổ thơ, tác giả đã khơi gợi, nhắc nhớ đến những sáng
tác dân gian đặc sắc của kho tàng Văn học dân gian. Truyền thuyết Thánh Gióng và tinh
thần quật khởi giữ nước của dân tộc Việt. Truyện cổ tích Tấm Cám ngợi ca đức nhân
hậu. Truyện Sự tích trăm trứng lý giải nguồn gốc của từ đồng bào – anh em cùng một
bọc, cùng một mẹ sinh ra.  Quan niệm về Tổ quốc qua mỗi khổ thơ đều gắn với con
người và càng được mở rộng hơn ở phần thơ sau. Tổ quốc còn là sự thừa hưởng và tiếp
nối mạch nguồn văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc: "Là ngọt ngào tiếng Việt môi son/ Ôi
tiếng Việt bao thăng trầm xa xót/ Cánh cò bay lả vào câu hát/ Chạm trang Kiều, tiếng
Việt hóa lung linh". Dùng phép đảo từ, hình ảnh gợi cảm, tác giả thể hiện tình yêu và
niềm kiêu hãnh, tự hào đối với tiếng nói ông cha. Giá trị và sự phong phú, tinh tế của
tiếng Việt thấm đẫm trong kho tàng văn hoá dân gian, hội tụ trong lời ru bên võng của
mẹ, đẹp lung linh nhất, kết tinh  kỳ diệu nhất là ở kiệt tác Truyện Kiều của Nguyễn Du.
Định nghĩa về Tổ quốc được thi sĩ triển khai tiếp: "Là mùa xuân lắc thắc mưa
phùn" nhưng hội tết làng nào cũng mở. Và "Hội vui mở suốt giang sơn trời đất" khiến
những người con xa quê dù sống ở nơi phố thị nhưng "Giêng hai nao thương nhớ cũng la
ngà", lòng luôn hướng về nơi chôn nhau cắt rốn. Chưa hết, Tổ quốc còn là cảnh sắc
thiên nhiên bốn mùa nuôi dưỡng hồn người với  cảnh vật dung dị mà đẹp đẽ "Là mùa hè
sen ngát những ao quê/ Mùa thu gió thổi đằm hương mật/ Hơi thở con căng ngực đất
lành". Tổ quốc còn là vùng “biên trấn”, "thềm khơi" mà bao thế hệ cha ông đã không
tiếc công sức và máu xương khai phá, vun đắp, giữ gìn. Thiêng liêng hơn tất cả Tổ quốc: Là dòng máu cha ông tha thiết chảy muôn đời/ Thấm vào đất, vào con, vào sắc
cờ cháy rực/ Là tất cả những gì yêu dấu nhất/ Không gọi được thành lời, thì gọi Tổ quốc
ơi! Đây là khổ thơ hay nhất trong bài. Biết bao anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống tô thắm lá cờ đỏ sao vàng – biểu tượng thiêng liêng của Tổ quốc Việt Nam. Chảy trong huyết quản các con là dòng máu Việt cần cù mà thuỷ chung, ân tình mà bất khuất. Tổ quốc là những tình cảm yêu thương thiết tha nhất "không gọi được thành lời, thì gọi Tổ quốc
ơi!".Trong bài, điệp ngữ Tổ quốc (4 lần) kết hợp với kiểu câu thơ điệp cú pháp với chủ
ngữ ẩn (6 lần) có tác dụng khắc sâu định nghĩa về Tổ quốc trong lòng những người con
tác giả. Cho dù sống ở nơi thật xa xôi, nhưng tình yêu và nỗi nhớ của những người con
với Tổ quốc vẫn luôn hiện hữu trong trái tim.
Vừa qua, nữ nhạc sĩ Lê An Tuyên tìm thấy tiếng nói đồng điệu với nhà thơ ở bài này và đã phổ nhạc, chắp cánh cho thi phẩm thành nhạc phẩm “Tổ quốc”. Chất thơ của ca từ và giai điệu âm nhạc quyện hòa mềm mại, bay bổng, ngọt ngào mà thấm đượm những suy nghĩ sâu sa. Giọng hát của các ca sĩ Nguyễn Viết Danh, Nguyễn Minh Châu qua ca khúc âm vang, hào sảng thiết tha, càng thắp sáng trong lòng người đọc, người nghe tình yêu sâu nặng đối với Tổ quốc Việt Nam thân yêu.
THÁI DŨNG

(NGUYỄN THỊ THIỆN R6 - Royal Cyti 72 Nguyễn Trãi, Thượng Đình, Thanh Xuân, Hà Nội)