VÌ SAO TÓC RỐI

Năm 2023 là năm kỷ niệm 50 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Nhật Bản, Viện Nhân học Văn hóa hân hạnh đồng hành xuất bản bản dịch tiếng Việt của Tóc rối, như là một đóng góp cho sự hiểu biết lẫn nhau giữa hai dân tộc hướng tới mốc kỷ niệm trên.

Vì sao Tóc rối?

“Dẫu rằng ngó đứt - tơ vương,

Cầm lòng se sợi, dệt vuông nhiễu điều”

 (Chu Thu Phương)

Mỗi cuốn sách ra đời ẩn chứa cả một mối duyên văn chương, cả một câu chuyện đằng sau đó. Nhiều khi không thể bày tỏ trực tiếp tâm sự của mình, dịch thơ dường như là một cách mượn lời người viết vừa hé mở tấm lòng lại vừa khép lại e dè, ý tứ. Khi tiếng lòng của tác giả và dịch giả cùng chung một nhịp, cũng là lúc người ta có thể dịch được những dòng thơ đẹp nhất.

Tập thơ đầu tay và cũng là tập thơ nổi tiếng nhất của Yosano Akiko là tập thơ Tóc Rối. Khi xưa, nói đến mái tóc người con gái, là nói đến tâm hồn của người con gái ấy. Lãng mạn như mái tóc bồng bềnh, buồn như mái tóc buông trùm bờ vai, người ta cắt tóc khi thề thốt, cắt tóc khi đoạn tình…Vẻ đẹp truyền thống của người con gái Á Đông là một mái tóc huyền, óng ả, suôn dài tha thướt.

Vậy cớ sao tên tập thơ lại là Tóc Rối? Ấy là khi người con gái mới trở dậy buổi sáng, hãy còn chưa cầm tới gương lược, nét gợi tình còn đọng lại trên mái tóc. Ấy là cái bối rối của tấm lòng người con gái khi yêu, yêu lắm mà không thể bày tỏ. Ấy là những rối loạn, những xung đột giữa cảm xúc, yêu thương với những quan niệm đạo đức của xã hội…

Yosano Akiko đã từng nói hộ tấm lòng cho bao người phụ nữ? Nhất là những người phụ nữ hãy còn trong xã hội mà những giáo lý về vị trí tiêu chuẩn của người phụ nữ còn đè nén nặng nề? Ở Yosano Akiko, phụ nữ tìm thấy một tiếng nói đặc biệt nữ tính, vừa hết sức dịu dàng, đằm thắm, lại vừa vô cùng mãnh liệt, khát khao; đàn ông tìm thấy ở nàng cái mê đắm, cuốn hút ngập tràn không gian.

Năm 1901, sau khi tập thơ ra đời 2 tháng, Yosano Akiko đã kết hôn cùng với Yosano Tekko, mối tình huyền thoại của nàng trong tập thơ. Tháng 5 năm 1912, chồng nàng sang Pháp, nàng đã bỏ tất cả để đi theo chàng. Và một tập thơ tuyệt đẹp nữa ra đời, tập thơ từ Hạ sang Thu với những vần thơ say đắm lòng người.

ああ皐月^[1]　

仏蘭西の野は　

火の色す　

君もコクリコ

われも雛罌粟

歌集「夏より秋へ」

Ôi chao kìa tháng Năm

Những cánh đồng nước Pháp ngập tràn

Một sắc màu rực lửa

Người cũng là đóa anh túc non

Em cũng là đóa anh túc non^[2]

(Trích từ Hạ sang Thu)

Đã có lúc, thất vọng ngập tràn, tôi tưởng chừng như đã từ bỏ tập thơ Tóc Rối. Thế nhưng mỗi kỷ niệm đong đầy trong từng bài thơ quá đẹp để có thể nhắm mắt bỏ qua. Tôi dịch những dòng thơ này vì một người đàn ông, tôi xuất bản cuốn sách vì nhiều người phụ nữ, vì muốn mang đến cho họ những cách bày tỏ đẹp và nữ tính. Vì muốn gửi gắm ở nơi họ những giấc mơ, những kỷ niệm đẹp, những điều mà tôi không thể nào có được. Và tôi xuất bản cuốn sách như một lời cảm ơn gửi tới một người đã giúp tôi vượt qua được một thời kỳ vô cùng khó khăn trong cuộc đời mình.

Và nếu như khép lại cuốn thơ, các độc giả của tôi vẫn còn lưu luyến, tôi xin được gửi thêm các bạn một bài nghiên cứu cuối sách như một lời giới thiệu về thể thơ tanka, về nữ sĩ Yosano Akiko, tập thơ Tóc Rối và và một số điểm đặc biệt của tập thơ, như một món quà gửi tới các bạn. Xin được gửi lời cảm ơn tới anh Yokoyama Tetsuo và ThS Nguyễn Thanh Thùy, những người đã giúp tôi tìm được các tư liệu cần thiết cho cuốn sách này.

Viên, Tháng Giêng 2022

Chu Thu Phương

^[1] 皐月: Satzuki Tên cổ xưa của tháng Năm

^[2] Toàn bộ các bài thơ trong tập thơ này đều do Chu Thu Phương dịch