BÚT KÍ CỦA BÙI QUANG THANH

NGANG TRỜI LŨ CUỐN

 Bút ký BÙI QUANG THANH

Mười anh em văn nghệ sĩ Hà Tĩnh đi dự trại viết
văn của Bộ Văn hóa - Thông tin ở Vũng Tàu, say
cùng trời xanh biển biếc, cùng bao cảnh lạ lùng ở xứ sở
phồn hoa nhộn nhịp mà lòng ai cũng ngóng về trời Bắc,
săn tìm tin lũ lụt ở quê hương. Lũ từ ti vi. Lũ qua điện
thoại. Lũ trên báo chí… Lũ trong ly rượu cốc bia với đồng
hương Hà Tĩnh, với bạn văn, bạn báo bốn phương thăm
hỏi, sẻ chia. Dù hầu hết anh em trong chúng tôi là những
người từng trải, đã chứng kiến bao cảnh thiên tai bão lũ,
đã biết nén đau trước bao cảnh mất mát tang thương,
nhưng trận lũ tháng chín năm linh hai này thật sự xói vào
tim, vào ruột từng người. Tất cả chúng tôi ai cũng nôn nao
mong ngóng ngày mãn trại.
Về đến nhà hôm trước thì hôm sau tôi lên trung tâm
Bưu điện Hà Tĩnh bàn việc phát hành tạp chí Hồng Lĩnh
tháng 10. Khác với những lần trước, hôm nay phòng giao
dịch đầy ứ hàng, thư. Các cô nhân viên tất tả với đếm, ghi,
chia lô, phân tuyến những gói, những thùng bưu kiện đó.
Chị Lan tổ trưởng kéo ghế mời tôi: “Anh vui lòng đợi bọn
em một lúc. Ưu tiên hàng về vùng lũ mà anh.” Tôi ngó
vào những gói bưu phẩm, bưu kiện ngang dọc dây chằng,

chi chít chữ ghi địa chỉ người gửi, người nhận. Một chị
bảo: “Nước lũ cuốn xuôi, còn hàng của bưu điện lại ngược
ngàn anh ạ”. Đúng là ngược ngàn. Những địa chỉ xoáy về
rốn lũ: Sơn Thịnh, Sơn Kim, Phương Điền, Đức Hương…
Gặp ở đây tấm lòng của bao người con Hà Tĩnh xa quê.
Gặp ở đây tấm lòng của bao bạn bè tứ xứ. Và tôi quyết
định đi về miền lũ từ ngành bưu điện.
Từ thị xã Hà Tĩnh, tôi lên Hương Khê rồi xuôi về Vũ
Quang theo đường Hồ Chí Minh. Dấu tích của cơn hồng
thủy càng về phía hạ nguồn Ngàn Sâu càng dữ dội. Bờ
sông đã bị biến dạng, lở loét như có vô số bom đạn xới
đào, như có sức mạnh siêu nhiên nào vừa khơi lại dòng
chảy nghìn xưa. Các bãi bồi đỏ au, lệt sệt đất bùn đã lố
nhố bóng người cày cuốc. Người Vũ Quang có vẻ lấy lại
tinh thần nhanh hơn tôi tưởng. Dáng cần mẫn, cam chịu
và quyết tâm, người nông dân Vũ Quang đang sử dụng
sách lược lấy ngắn nuôi dài. Hình như họ sẽ trồng ngô vụ
đông ngay trên phù sa thủy thần vừa trét lại như tướng
quân Cao Thắng ngày xưa lấy súng Pháp đánh Pháp, con
cháu nghĩa sĩ Phan Đình Phùng coi đất bồi là chiến lợi
phẩm của nhà nông. Chỉ vài ba tháng nữa thôi, đôi bờ
dòng Ngàn Sâu sẽ lại xanh um sự sống. dòng sông sau
cơn cuồng nộ, như hối hận, như xấu hổ, yên lặng đến
hững hờ. Miết dọc triền sông, miết dọc Quốc lộ Hồ Chí
Minh là những cột điện thoại bằng thân tre còn tươi rói,
mạch máu thông tin của Vũ Quang đơn tuyến, thô sơ, tạm
bợ sau cơn lũ, quăng quật trên xà, trên sứ, quăng quật cả
trên những nhánh cây cao. Những quãng dây mới thay
như còn ấm hơi người, những quãng dây cũ vừa qua trận
mạc lấm lem bùn đất, lơ phơ rơm rác.
Bưu điện Vũ Quang vẫn đóng đô trong gian nhà một
hộp, một tầng thuê của khu Bảo tồn thiên nhiên như hồi
nào tôi lên. Chật chội, bộn bề của trăm thứ vật tư, thiết bị,
máy móc cả Bưu chính và Viễn thông đều nhét vào đây.
Vậy là Bưu điện Vũ Quang vẫn chưa có một nơi giao dịch
cho đàng hoàng tử tế. Xung quanh thị trấn Hương Đại,
những trụ sở mới đang nhô lên. Nguyễn Hồng Nghĩa,
giám đốc Bưu điện Vũ Quang vui vẻ tiếp tôi. Vốn là chỗ
thân tình, tôi đùa: “Anh chưa bị trôi về Đức Thọ à?”. “Trôi
sao được! chỉ ướt thôi. Anh em bám trụ chắc lắm”. Hóa
ra, Vũ Quang không bị bất ngờ về lũ. Chỉ có điều không
hình dung nổi sự dữ dằn, ào ạt quá thôi. Ở đây, từ mồng
Mười tháng Tư hằng năm, nghĩa là trước lụt Tiểu mãn,
Ban chỉ huy phòng chống lụt bão của huyện đã bắt tay
hành động, các đơn vị phải thường trực với quân số cao
nhất. Riêng bưu điện gần như 100%. Trừ trường hợp đột
xuất, không ai được đi phép dài ngày. Họ cảnh giác với
trời vì hình sông thế núi Vũ Quang phức tạp, giao thông
trắc trở, phương tiện ứng cứu chưa có gì, đường dây thông
tin về cơ sở còn quá sơ sài, thưa thớt… Động sự, bưu điện
chỉ có chạy bằng chân. Nói là trực 100% cho oai, trong
tay Nghĩa cũng chỉ có 9 nhân viên chính, bốn người hợp
đồng đường thư cấp ba, tám hợp đồng điểm bưu điện văn
hóa xã. Tất cả cật lực quần với lũ, với mưa để cứu tài sản,
đưa thông tin, thư báo tới địa chỉ bằng bất cứ giá nào. Trừ
đường Hồ Chí Minh như chiếc xương sống lộ thiên chạy
dọc huyện nối Tây Bắc xuống Đông Nam, tất tật các tuyến
giao thông đường bộ đều bị tắc: cầu Hói Đôi đi về xã biên
giới Vũ Quang, cầu Hói Chất đi Hương Điền, tỉnh lộ 5 về
Ân Phú. Rồi cầu Cửa, cầu Chông, cầu Trải, từ những con
lạch con hói bé tẻo teo bây giờ là sông là thác, nhiều con
đường lặn sâu xuống nước đến 7 - 8 m và dài hàng cây số.
Giao bưu đi về như con thoi, bằng xe máy, bằng đò, bằng
chân và bằng cả phao bơi nữa. Ở 3 điểm Bưu điện văn


Nguyễn Hồng Nghĩa nói với tôi: “Mặt trận thật sự anh
ạ. Từ tổng đài, những tin cấp báo, tin cấp cứu khắp nơi.
Đứng trên cầu Hương Đại to lớn, vững chắc là thế mà
nước réo dưới sàn làm cầu rung bần bật. Rồi tin các tuyến
dây đi các nơi đứt, các điểm bưu điện xã bị nước vùi. Ở
Đức Hương, một mình cô Nguyễn Thị Ngọc Tú bám trụ
trong quầy bưu điện đến 2 ngày chỉ có mì tôm cầm hơi.
Chiều thứ 3, một cơn lũ quét tràn vào hốt gọn căn nhà xây
trên cao ấy và để lại một xoáy nước sâu ghê rợn. Cũng
may cho cô Tú, trước đó có người chèo thuyền đến gọi
cô về thăm nhà lụt lội ra sao. Những lúc đó, chúng tôi
thèm vô cùng bầu không gian Vũ Quang được phủ sóng
di động, hoặc ít ra có thêm mấy cái máy visat (VSAT)
những nửa tỷ đồng một cái, máy CT28”. Tôi hỏi: “Trạm
visat những nửa tỷ đồng một cái, mỗi trạm chỉ cõng được
vài cái máy bàn, ước được nó cũng khó. Còn CT28 là máy
gì vậy?”. “Máy vô tuyến điện, giá chỉ 28 triệu thôi”. “Hình
như bên Hương Sơn đã có Vinaphone hả anh?” Nghĩa gật
đầu: “Cũng vừa được ưu tiên trong đợt lũ. Hương Sơn
nặng nề lắm, xót xa lắm”. Tôi chợt nhớ lời anh Cung, Chủ
tịch huyện Vũ Quang: “Dù thiệt hại đến gần 65 tỷ đồng
nhưng chúng tôi vẫn mừng vì Vũ Quang có lộc rừng anh
ạ. Rừng đại ngàn đã cứu Vũ Quang quyết liệt. Lượng mưa
hóa xã Hương Điền, Hương Quang, Sơn Thọ, khi đường
dây hữu tuyến bị đứt, bưu điện đã sử dụng vô tuyến điện
để thay thế, nối mạch thông tin cho lãnh đạo cấp trên chỉ
huy ứng cứu kịp thời. Trong lũ, điện cao thế mất, nguồn
năng lượng ắc quy không đủ để xài liên tục nhiều ngày
mà không có điện xạc bổ sung. Anh Nghĩa đã chia ca trực
cho từng vùng, phân giờ liên lạc từ trên xuống dưới, mỗi
ngày 3 ca, mỗi ca 2 tiếng. Riêng các cơ sở có thể chủ động
gọi lên bất cứ lúc nào.


trên 600 mm mà xối xả cả ngày cả đêm nhưng nước sông
Ngàn Trươi không tục như nước sông Phố. Anh sang
Hương Sơn sẽ rõ”. Lại nhớ khi tiễn tôi đi xuôi về 4 xã hạ
huyện nằm trong tâm điểm lũ của Hương Khê, chị Hồng
giám đốc Bưu điện Hương Khê cười buồn: “Nói anh đừng
cười, cũng may phía ấy chúng tôi chưa được đầu tư là bao
nhiêu nên thiệt hại là không lớn như Vũ Quang và Hương
Sơn”. Bốn điểm bưu điện văn hóa bị chìm trong nước, 15
cột ly tâm cỡ lớn bị gãy, 250 máy điện thoại bị hỏng…
Vẫn là chưa lớn bằng Vũ Quang, Hương Sơn. Và cái câu:
“Hương Sơn nặng nề lắm, xót xa lắm” thúc giục tôi đi về
phía ấy.
Trước đó dăm ngày chị Nguyễn Thị Nga, Giám đốc
Bưu điện Hương Sơn nằm mơ thấy lũ. Nước dâng nhanh
và quét một cách kinh khủng, tàn bạo. Sáng ra, chị kể lại
giấc mơ của mình. Mấy anh chị em trong cơ quan cười:
“Bà đúng là dân Sơn Thịnh. Lúc nào cũng giật mình lũ
lụt”. Chị Nga bảo: “Chẳng phải chuyện đùa. Tôi ít khi
nằm mơ, mà đã mơ là y như có ai mách bảo. Không chủ
quan được”. Nói rồi, chị thảo công văn gửi về 24 xã có
điểm bưu điện văn hóa xã và các địa phương có bưu cục
đóng, đề nghị chính quyền địa phương quan tâm giúp
đỡ bưu điện trên địa bàn của mình khi có bão lũ xảy ra.
Trưa ngày 19, nhìn những tảng mây đen vội vã bay ngược
dòng sông Phố, chị gọi cán bộ, nhân viên đang trực lại:
“Chuẩn bị chống lũ. Tất cả thường trực ở cơ quan sau giờ
ăn trưa!”. Chị nhìn trời, nhìn mây rồi quay lại nhìn mấy
cô gái mảnh khảnh ở cơ quan mình. Lực lượng mỏng quá!
Một phần ba quân số đang thi nâng bậc lương ở thị xã
Hà Tĩnh; đa số các cô ở nhà đang có con nhỏ, có gia đình
riêng, có người còn mang bầu. Các cô gái thấy chị quá
lo xa lại bụm miệng cười: “Đúng là chị dân Sơn Thịnh.




Lúc nào cũng lụt”. Chị Nga nghiêm mặt: “Mình ít người,
trang thiết bị, công văn và thư báo phải được giữ tuyệt đối
an toàn nên không ai được chủ quan”.
Quê chị ở Sơn Thịnh, một xã trù phú và có truyền thống
văn hóa rất lâu năm nằm bên bờ tây sông Phố. Quãng
sông này ngoằn ngoèo, đôi bờ đất bồi pha cát, lòng sông
đổi dòng liên tục sau mỗi mùa mưa lũ. Do núi Nầm an tọa
hai bên bờ sông nên khi có mưa lũ từ thượng nguồn về,
nước dâng ứ cả vùng Sơn Bằng, Sơn Trung, tạo ra dòng
chảy cực xiết, réo qua kẽ hở của hai ngọn núi Nầm thì
dòng lũ túa ra, thỏa thuê càn quét xóm làng vườn ruộng
hai bên bờ sông như không có gì cản lại. Làng Thịnh của
chị từ đứa trẻ nít tới cụ già trăm tuổi, ai cũng biết và cũng
phải sống chung với lũ. Nhà bên sông, trăm nhà đều có
chạn. Chạn là cái trần bằng gỗ lát kín trên đường hạ của
vì kèo. Ngày hè nóng nực, chạn là trần chắn nóng, chắn
bụi. Ngày mùa, chạn là nơi cất giữ bồ lúa chum khoai,
ché cau vò lạc. Ngày lũ, chạn là chiếc phao của cả nhà, tất
tật cuộc sống dã chiến trên đó, mặc cho lũ quét từ vườn
sau ngõ trước, từ trong nhà ngoài sân. Lũ đi, nước rút,
lại mò mẫm dọn dẹp đất bùn phù sa, lại trồng tiếp cây
này cây nọ. Người dọc hai bờ hạ nguồn sông Ngàn Phố
có kinh nghiệm: nếu mây đen kéo ngược lên ngàn thì sẽ
có mưa. Mây càng dày càng đen thì mưa càng to. Mây
đen bay theo chiều gió bấc (hướng tây - nam) thì sẽ có lụt
phía Hương Khê, mây đen bay theo gió Đông thì Ngàn
Phố sẽ lụt. Chính chị đã nghiệm nhiều lần. Quy luật đất
trời, kinh nghiệm dân gian, người khôn chẳng thể nào bỏ
ngoài tai được. Một loáng sau, đúng là chỉ một loáng, cả
đất trời Hương Sơn tối sẫm trong mưa. Nước như thủng
trời bục xuống. Nước như rồng cuốn biển lên.
214 BÙI QUANG THANH
BÙI QUANG THANH
215
Lực lượng thường trực của cơ quan có sự tiếp sức của
những người đang nghỉ ca mà gia đình ở gần lao vào công
việc phòng chống lũ khi cơn mưa bắt đầu. Cỗ máy phát
điện 20 KVA đặt trong một căn phòng độc lập ở cách xa
trụ sở. Bình thường ai cũng muốn đặt cho xa để khỏi ồn
khi nó lên tiếng. Hôm nay, cả cơ quan chụm sức kích, bẩy,
kéo, kê cả tiếng đồng hồ dưới mưa to gió lớn mới đưa
được cỗ máy nặng mấy tạ lên tầng hai theo đường cầu
thang. Máy nổ là sự sống, là trái tim của cả ngành, là sự
chủ động mọi mặt. Mưa to gió lớn, điện lực sẽ cúp điện
bất cứ lúc nào, mà hầu như mọi hoạt động của ngành đều
bắt đầu từ điện. Đúng là hiện đại thì hại điện, sợ điện. Có
máy nổ thì không sợ gì nữa. Mọi tín hiệu hữu tuyến, viễn
thông sẽ có. Khi chuyển xong được cỗ máy phát, nước
mưa đã dâm dấp thềm nhà, chị Nga ra lệnh mở tất cả tài
liệu dự trữ, tháo các máy vi tính, điện báo, chuyển bưu
kiện… từ tầng một lên tầng hai. Cả chục tủ đứng loại cao
2 m chứa đầy ứ tài liệu, sổ sách, phải nhanh chân, nhanh
tay lắm mới chạy kịp con nước dữ. Ba giờ đồng hồ sau kể
từ khi mưa xối, những dòng lũ vàng ệch, trắng xóa bọt
bèo, rác rưởi ầm ầm xô đến. Chớp mắt, thị trấn Phố Châu
mênh mang nước. Bức tường xây bao quanh cơ quan bưu
điện bị húc đổ cùng một lúc sáu chục mét chiều dài. Mọi
người kinh hoàng chạy trốn lên tầng hai. Tiếng nước đuổi
theo réo ầm ầm, a…a từ bốn phía ngỡ vó ngựa nghìn xưa
của quân Mông Cổ. Cả khu nhà tầng như từ từ lún xuống
đất bùn đang ngầu bọt sóng…
Đó là chị Nga kể lại, là khi bình tĩnh nhìn lại sự việc đã
qua. Qua - mà chưa qua. Qua cơn kinh hoàng, qua những
ngày quyết liệt để cứu lấy tài sản, cứu lấy nghề nghiệp,
cứu lấy bao nhiêu mạng sống của nhân dân. Nhưng khó
khăn chồng chất chưa qua được, trái lại như chỉ mới

 
đầu. Ngổn ngang đổ nát. Bê bết đất bùn. Cái đói, cái khát,
cái nghèo lại lù lù hiện ra. Tôi nhìn bảng liệt kê thiệt hại
do lũ ở Bưu điện Hương Sơn mà giật mình liên tưởng ao
ước nhỏ nhoi của chị Hồng Hương Khê, anh Nghĩa Vũ
Quang, của Chủ tịch Cung, Bí thư Khôi… về một lưới
thông tin không dây nhợ trên bầu trời, để cho những lúc
như thế này đây, không chỉ kinh doanh mà vì sự sống
còn của hàng vạn con người và những sinh linh khác. Và
tôi liên tưởng đến chuyến đi xuyên Việt vừa rồi, chẳng
mấy nơi vắng bóng Vinaphone trên màn hình máy di
động, nhiều đứa trẻ nít choai choai gọi nhau đi ăn kem
cũng bằng thứ máy điện thoại cầm tay nho nhỏ xinh xinh
ấy mà thương những vùng quê nghèo khó, xa xôi đang
hàng ngày vật lộn cùng cái chết để giành lấy sự sống bằng
những phương tiện cổ sơ, chẳng phải cho một người mà
cho hàng chục vạn người. Hơn ở đâu hết, chính tại tâm
vùng lũ này người ta mới thấy sự cần thiết cho cuộc sống
của điện thoại. Đâu phải là thứ xa xỉ phẩm để chơi sang.
Tôi muốn an ủi chị Nga một câu gì đó. Những tổn thất
ngoài khả năng tính toán, ngoài khả năng chống đỡ của
con người. Dù được báo mộng, dù có kinh nghiệm, dù tất
cả đã cố hết sức rồi thì chị và đồng nghiệp cũng chỉ cứu
được những tài sản ở trong tầm tay, nghĩa là chỉ xung
quanh trung tâm huyện. Dù có nhiều địa phương hết lòng
giúp đỡ thì sự thiệt hại cũng không sao tránh được. Thiên
tai mà. Vào ai nấy chịu. Xung quanh ta, có biết bao mạng
sống, bao tài sản bị cướp đi. Lại phải bắt đầu từ đổ nát vậy.
Những viên bùn khô xắn vuông vức đang được sắp
đống giữa sân, bên gốc vườn để chuyển đi. Bức tường đổ
nát đã có người thầu xây lại. Những nhân viên bưu điện hối
hả phục vụ khách hàng, hàng cứu trợ từ muôn nơi gửi về
B

vùng rốn lũ. Tôi hỏi chị Nga: “Liên lạc trong mấy ngày đó
ra sao?”. “Từ tỉnh về không gián đoạn một giây nào. Bưu
điện huyện chỉ ngừng giao dịch một buổi chiều ngày 19.
Sáng 20 vừa chống lũ, vừa phục vụ khách rồi”. “Thế hiện
nay?”. “Hôm nay nữa là chục ngày anh nhỉ? Ngay trong
những ngày lũ đó, theo đề nghị khẩn cấp của Bưu điện
Hương Sơn và nhu cầu cấp bách của việc chỉ huy chống
lũ, Bưu điện Hà Tĩnh đã cho lắp ngay trạm Vinaphone
phủ sóng đa phần không gian của huyện. Sau một tuần,
hơn 2.000 máy điện thoại bị ngập nước, bị hư hỏng, (tức là
90% số máy có trên địa bàn) đã được chúng tôi phục hồi.
Giờ đây tất cả đã đi vào hoạt động bình thường. Tuy vậy,
đó chỉ là tạm thời, là dã chiến. Để trở lại được trước ngày
mười chín thì còn lâu”. Chị Nga lại thở dài, như hoài của,
như nuối tiếc. Đường xa gánh nặng đang đặt lên vai chị
và đồng nghiệp, từ tờ báo, cuốn sách, cánh cửa, bờ tường,
mảnh sân của 22 điểm bưu điện văn hóa xã, từ tuyến viễn
thông trung tâm đi Nầm, đi Sơn Diệm, đi Nước Sốt, đi
Hàm - Trường bị lũ cuốn trôi, rồi hai chục km đường dây,
300 cột điện đi về các tuyến bị phá hủy… Không thể kêu
trời. Lại nhìn vào mắt nhau, tay nắm tay mà phấn đấu,
mà xây dựng lại. Và chẳng kịp bần thần trước cơn hoang
nát, các chị lại bị cuốn vào cơn lũ thông tin, cơn lũ thư từ,
hàng hóa từ khắp nơi gửi về vùng lũ chia sẻ, phần lớn đi
qua bưu điện. “Coi như chúng tôi đã thắng lũ, thắng trời.
Tôi nghĩ, với trời cũng như với giặc, không bao giờ được
chủ quan”. Tôi chia tay chị: “Chị có một giấc mơ kỳ diệu,
giấc mơ nghề nghiệp. Chẳng phải thần báo mộng mà đó
chính là tâm của nghề nghiệp mách bảo. Đó là linh tính”.
Hà Tĩnh, tháng 10.2002