ĐỖ NGỌC YÊN giới thiệu

CÁI ĐẸP SẼ CỨU RỖI…

                          Đỗ Ngọc Yên

Sinh ra từ mảnh đất chỉ có nắng, gió, lũ lụt và sự kiên trung của con người.

Cầm trên tay tập thơ VỊN CÂU THƠ… của nhà giao, nhà thơ Phạm Thị Hồng Thu, tôi nhận ra rằng thơ nói riêng và cái đẹp nói chung vừa là công cụ hữu hiệu, vừa là cứu cánh sang trọng cho tất cả những mảnh đời bất hạnh, những số phận éo le vừa để giúp họ tự vượt lên chính mình vừa để sống an lành, thanh thản hơn, vừa để mang đến cho đời những bông hoa thi ca nhiều sắc màu và thật sự ấm áp tình người, nghĩa đời hơn.

Nhà thơ Phạm Thị Hồng Thu, quê ở thành phố Tuy Hoà, tỉnh Phú Yên, nhưng lại làm dâu Hà Tĩnh. Hiện tại chị sống và viết tại phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội. Chị từng tốt nghiệp đại học sư phạm văn và là một giáo viên dạy văn THPT ở Hà Nội. Sau khi nghỉ hưu, chị mới làm thơ, và khoảng dăm bảy năm trở lại đây chị làm nhiều hơn. Liệu có phải vì sự tác động từ những biến cố chủ quan và khách quan khác nhau, nên đã khiến chị viết nhiều hơn chăng?  

Phạm Thị Hồng Thu đã từng xuất bản các tập sách: Về miền nhớ, Nxb Hội Nhà văn, 2021; Sắc chiều, Nxb Hội Nhà văn, 2021; Trái tim thì thầm, Nxb Hội Nhà văn, 2022; Truyện cổ nước Việt, Nxb Phụ nữ, 2023; Vịn câu thơ… Nxb Hội Nhà văn, 2024. Ngoài thơ ra, chị còn viết nhiều thể loại văn chương khác và đã nhận được các Giải thưởng văn học: Giải khuyến khích Cuộc thi “Ra đề và viết văn nghị luận xã hội” của Tạp chí Văn học và Tuổi trẻ, năm 2010; Giải C Cuộc vận động sáng tác Văn học nghệ thuật với chủ đề “Hà Nội - đổi mới và phát triển”, năm 2024.

Phạm Thị Hồng Thu bén duyên với sáng tác văn chương hơi muộn hay còn vì một lẽ nào khác mà tôi không biết? Cổ nhân có câu: “Người cùng thì thơ hay”. Còn Thi Thánh Cao Bá Quát tiên sinh đã từng nói “Người cùng thơ dễ hay, người đạt thơ khó hay”. Thi Thánh Cao Bá Quát tuy không cực đoan như cổ thư, nhưng nếu đọc bài Dương phụ hành của Cụ, thì chúng ta sẽ thấy rõ quan điểm về thơ ca của bậc Thi Thánh này: Muốn có thơ hay, nhà thơ phải từng nếm trải những cay đắng của cuộc đời, chí ít cũng phải biết cảm thông, chia sẻ với những con người đắng cay, cùng cực. Có phải với Phạm Thị Hồng Thu, đây mới là nguyên nhân chính yếu khiến từ khi nghỉ hưu nghề gõ đầu trẻ, chị đã rắp tâm theo đuổi sự nghiệp thơ ca. Thơ ca ngày càng làm cho chị cảm thấy vừa mê dụ vừa thanh thản, yên bình hơn và thực sự trở thành cứu cánh mỗi khi chị phải đương đầu với những thử thách tưởng chừng như không thể vượt qua của cuộc đời lắm sự trớ trêu và nghiệt ngã này. Đồng thời càng làm cho bạn đọc thấy thơ của chị càng viết càng đằm, càng đằm lại càng thấm sâu hơn đến tận tâm can con người!?

Tuy nhiên, về mặt số lượng, thì lưng vốn văn chương của Phạm Thị Hồng Thu xem ra vẫn còn khá khiêm tốn. Nhưng hơn bất cứ lĩnh vực hoạt động tinh thần nào khác của con người, văn học- nghệ thuật nói chung và thơ ca nói riêng bao giờ cũng là Quý hồ tinh bất quý hồ đa. Tức là người ta coi trọng chất lượng hơn số lượng. Số lượng tác phẩm, công trình dù ít hay nhiều cũng chưa nói lên được nhiều điều về chủ thể sáng tạo, ngoài sức lao động bền bỉ đến mức độ nào đó, chứ chưa thể hiện đủ đầy năng lực sáng tạo của người nghệ sĩ.

Đến những vần thơ Namkau chất chứa tình người, nghĩa đời

Tôi khẳng định một cách chắc chắn rằng đây là một tập thơ hiếm hoi của nữ sĩ Phạm Thị Hồng Thu chuyện viết về một thể thức thơ rất mới mẻ: Namkau. Namkau là thể thức thơ có tuổi đời chưa được 5 năm, tính từ ngày cố nhà thơ Trần Quang Quý cho xuất bản tuyển tập thơ Namkau có tên: Khúc dạo một con đường I và đồng thời ra mắt Câu lạc bộ thơ Namkau, do ông làm Chủ nhiệm vào tháng 10/2020.

Thể thức thơ Namkau cũng bình đẳng với các thể thức thơ khác như: Lục bát, Song thất lục bát trong thơ Việt Nam, Thất ngôn tứ tuyệt, Thất ngôn bát cú, Ngũ ngôn, Lục ngôn, Thất ngôn… trong cổ thi của Trung Quốc, Tanka, Haiku trong cổ thi của Nhật Bản, Soné trong thơ Trung đại của phương Tây… và gần đây nhất là thể thơ 1-2-3 do nhà thơ Phan Hoàng khởi xướng.

Dù là thể thức thơ nào, cũng có những quy tắc về cấu trúc và niêm luật riêng của nó. Với thể thức thơ Namkau, bài thơ chỉ và phải có 5 câu, không hơn, không kém và được chia làm hai phần rõ rệt. Tuy nhiên nó không hạn định số chữ của mỗi câu, mà chỉ hạn định số câu trong mỗi bài. Với thể thức thơ Lục bát, khi chuyển sang Namkau, buộc nhà thơ phải kết thúc ở câu lục. Về cấu trúc thơ Namkau có 2 phần. 3 câu đầu với thể thơ Tự do và 4 câu đầu với thể Lục bát có tính “trình”và “diễn” cảm xúc, ý tưởng về vấn đề gì đó mà tác giả quan tâm, muốn gửi tới bạn đọc của mình. 2 câu cuối thể Tự do và câu lục thể Lục bát là “kết” và “nghiệm”, tức là tổng

kết và rút ra bài học kinh nghiệm về cuộc sống, cũng như là những triết lý thẩm mỹ và nhân sinh bổ ích.

Trở lại với VỊN CÂU THƠ… của Phạm Thị Hồng Thu, tôi thấy chị là người

có ý thức và nắm rất rõ yêu cầu cấu trúc và niêm luật thể thức thơ Namkau, khiến tôi có cảm tưởng như đây là tác giả đã làm nhiều và có những thành công nhất định về thể thức thơ này. Hóa ra, đây mới chỉ là tập thơ Namkau đầu tiên với 98 bài thơ ngắn gọn và súc tích của chị. Thơ của Hồng Thu có nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau, bao quát nhiều đề tài, chủ đề khác nhau và có cách viết khá mới lạ. Ví như về chủ đề Mùa thu chị đã có các bài: Thu Hà Nội, Khát Thu, Thu đắng,  Rượu Thu, Thu xinh, Thu đến…

Một bài thơ về mùa Thu có cách viết chuẩn về cấu trúc, với 3 câu đầu, theo đúng yêu cầu “trình” và “diễn”. Từ hít thở không khí trong lành, đến ôm chặt và uống bản đàn mùa Thu huyền diệu, đến mức say sưa. Thế đủ biết người thơ khát thèm mùa Thu đến nhường nào. Tuy nhiên, người đọc không khỏi cảm thấy bất ngờ khi có người từ khát thèm mùa Thu đến say, và cuối cùng là “hóa đá”. Bài thơ thực sự mới lạ từ cảm xúc đến giọng điệu và trường suy tưởng táo bạo. Vì thế nó đã tạo được dấu ấn cá nhân của chủ thể sáng tạo:

Hít căng lồng ngực

Giang vòng tay siết chặt

Uống bản đàn diệu huyền

Say

Hóa đá.

(Khát Thu)

Có thể nói đây là một trong số những bài thơ hay viết về mùa Thu của cô giáo, nhà thơ Phạm Thị Hồng Thu theo thể thức Namkau.

Phần lớn các bài thơ trong VỊN CÂU THƠ… đều có cái “kết” và “nghiệm” khá bất ngờ với những triết lý nhân sinh tưởng chừng như ai cũng biết, nhưng lại không có nhiều người có thể biến những triết lý ấy thành những câu thơ đắc địa như Phạm Thị Hồng Thu. Viết về những vật dụng thông thường thời hiện đại như chiếc xe máy, mà hầu hết mọi người chúng ta ai cũng đã từng sử dụng nó làm phương tiện đi lại hàng ngày. Làm một bài thơ về chiếc xe máy đã khó, còn nhìn nhận nó như thế nào lại càng khó. Vậy mà nữ sĩ Hồng Thu đã làm và làm khá thành công về điều đó, thật đáng trân quý biết bao:  

Em bên ta mấy chục năm trời

Chẳng một lời than vãn

Đến một ngày em ốm, ta mới chợt ngộ ra

Em hết lòng vì ta

Còn em không ở trong ta.

(Xe máy)

Từ một chiếc xe máy đến một triết lý nhân sinh bằng thơ khá thâm hậu như thế này, tôi rất ít khi bắt gặp ở thơ ca Việt đương đại, nếu không muốn nói là chưa bao giờ. Phải là một người phụ nữ từng trải qua nhiều biến cố cuộc sống với nhiều cung bậc thăng trầm của cảm xúc mới có thể nghiệm ra được điều thật sự chí lý này. Tưởng chỉ là chuyện cái xe máy trong quan hệ với chủ nó, hóa ra đấy lại là chuyện quan hệ vợ chồng, khi phần lớn người đời cứ đinh ninh một quan niệm đã là vợ chồng thì chắc chắn là họ phải ở trong nhau rồi. Nhưng thực có không ít, nếu không muốn nói là rất nhiều những cặp vợ chồng sống với nhau gần hết cuộc cũng chỉ như họ đang sử dụng chiếc xe máy. Em hết lòng vì ta/ Còn em không có trong ta.

Ở ngoài đời sống thực trong các mối quan hệ bằng hữu hay tình yêu, vợ chồng, cấp trên và cấp dưới… người này kiên trì, tận tâm, im lặng, hết mình phục vụ người kia, những tưởng là hai người đã ở trong nhau lâu lắm rồi. Nhưng thực chất đấy chỉ là mối quan hệ cộng sinh, dựa vào nhau để sống, để tồn tại, chứ không phải là mối quan hệ tình cảm giữa con người và con người thì làm sao có thể ở trong nhau được. Đấy là một thực tế nhãn tiền mà không ít người trong chúng ta đã từng nếm trải.

Đây nữa, khi tay người ta bẩn, thì phủi, đâu có chuyện gì to tát. Vậy mà với nữ sĩ Hồng Thu không đơn giản như vậy. Người thơ đã nâng nó lên thành một triết lý nhân sinh có sức khái quát cao và đầy táo bạo, bất ngờ ở phần “kết” và “nghiệm”:   

Cái phủi tay - một cuộc đời tan

Cái phủi tay - một gia đình nát

Những cái phủi tay táng tận lương tâm

Xã hội càng phát triển

Cái phủi tay càng nhiều.

(Phủi tay)

Và càng bất ngờ hơn nữa khi con người suốt ngày cầu mong cho sự phát triển, nhưng đi cùng với nó và phía sau nó lại là những cái “phủi tay” đồng nghĩa với sự đổ vỡ, tan nát và tán tận lương tâm như một quy luật ở đời không thể cưỡng lại được:  Xã hội càng phát triển/ Cái phủi tay càng nhiều.

Có lẽ đây là lần đầu tiên trong 50 năm cầm bút viết Lý luận- Phê bình văn học, tôi chưa bao giờ bắt gặp và sẵn sàng chấp nhận hai câu thơ được viết bởi sáu cụm tính từ trong đó có năm cụm là tính từ láy đôi mà toàn láy phụ âm như thế này trong một bài thơ chỉ có năm câu ở thể thức thơ Namkau: Dịu dàng, duyên dáng, thướt tha/ Non tơ, mướt mát, nõn nà. Đọc qua tôi thấy ngờ ngợ. Vì theo kinh nghiệm  quan sát của tôi trong quá trình hành nghề, tính từ nói chung và tính từ láy nói riêng

thường làm mềm hóa câu thơ, chứ rất ít khi có thể nâng tầm câu thơ, bài thơ lên được xét cả ở khía cạnh xúc cảm và ý tưởng thơ của tác giả. Thậm chí tôi đã không ít lần trao đổi với đồng nghiệp quan niệm của riêng mình là thơ nên sử dụng danh từ, động từ hoặc là động danh từ sẽ tạo nên sức nặng về ý tưởng và trường liên tưởng của câu và bài thơ, càng ít sử dụng tính từ càng tốt. Vì tính từ trong thơ phần lớn các câu và bài thơ là đánh lừa người đọc về mặt cảm xúc mà bỏ quên ý tưởng tác giả muốn hướng tới như là một thông điệp thẩm mỹ và triết lý nhân sinh.

Với nữ sĩ Hồng Thu có thể là vấn đề không hoàn toàn như thế, nhờ vào trường suy tưởng mới lạ và táo bạo ở câu kết của bài thơ đã cho phép hai câu thơ với sáu cặp tính từ có chỗ đứng thật sự vững chãi:   

Xuân ơi! Em đẹp thế!

Dịu dàng, duyên dáng, thướt tha

Non tơ, mướt mát, nõn nà

Khát em

Ta phải tu bao kiếp?

(Khát Xuân)

Để có thể có được sáu phẩm chất như mùa Xuân, con người ta phải tu bao kiếp? Một câu hỏi bất ngờ và táo bạo vừa để nâng tầm tính khái quát của bài thơ lên vừa để nâng đỡ cho sự tồn tại “bất hảo” của sáu cặp tính láy đôi như tôi vừa nói ở trên.

Đây là tập thơ viết theo thể thức Namkau đầu tiên của nữ sĩ Phạm Thị Hồng

Thu, nhưng chất lượng khá đồng đều, có một số bài hay, mới lạ và độc đáo, chứng tỏ chị là một cây bút thơ có nghề. Thành công lớn nhất của tập thơ là tác giả luôn giữ được mạch cảm xúc trong mỗi bài và cả tập ngay khi hướng đến những triết lý thẩm mỹ và nhân sinh bất ngờ vừa thú vị, vừa sâu sắc. Nó đã góp phần khẳng định Namkau là một thể thức thơ ngày càng có chỗ đứng trong lòng các nhà thơ cũng như bạn đọc yêu thích thơ ca nói chung và thể thơ này nói riêng trên phạm vi cả trong và

ngoài nước.

Xin chúc mừng thành công của nữ sĩ Phạm Thị Hồng Thu. Hy vọng tới đây bạn đọc sẽ có thêm cơ hội để thưởng thức nhiều thơ Namkau của chị./.

Dịch Vọng, Cầu Giấy, Hà Nội, ngày 18/11/2024

Đỗ Ngọc Yên

Nhà Lý luận- Phê bình văn học