CUỐN SÁCH ĐỒ SỘ VỀ TRIỀU ĐẠI NHÀ ĐINH

CUỐN SÁCH ĐỒ SỘ VỀ TRIỀU ĐẠI NHÀ ĐINH

        Tiểu thuyết lịch sử “Đinh Tiên Hoàng” của Vũ Xuân Tửu, nhà xuất bản Hội Nhà văn, 2020

                                            Vũ Nho

        Triều đại nhà Đinh là một triều đại hiển hách trong lịch sử dân tộc, đứng đầu là Đinh Tiên Hoàng, người đã dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất giang sơn, định đô ở Hoa Lư, đặt tên nước là Đại Cồ Việt, chọn niên hiệu là Thái Bình, đúc tiền đồng Hưng Bảo. Một nhân vật kiệt xuất, một triều đại quan trọng  trong lịch sử nước ta. Tuy vậy, chưa có nhà văn nào viết. Trong khi đó các triều Lí, Trần, Hồ,  Lê, Mạc, Tây Sơn, Nguyễn,… đều đã từng được các nhà văn động bút.

          Trước khi viết tiểu thuyết  “ Đinh Tiên Hoàng”, nhà văn Vũ Xuân Tửu đã có dịp thử bút  đề tài tiểu thuyết Lịch sử  bằng cuốn “Chúa Bầu”  với nhân vật chính là Gia Quốc Công Vũ Văn Mật thời Lê – Mạc.

          Với tiểu thuyết “ Đinh Tiên Hoàng” thì nhà văn có thuận lợi, nhưng lại gặp phải khó khăn khác. Đó là  tài liệu thành văn cũng như huyền thoại, giai thoại về Đinh Tiên Hoàng và triều vua Đinh có rất nhiều, thật giả lẫn lộn, khó phân biệt rạch ròi. Mặt khác Đinh Bộ Lĩnh  đánh dẹp 12 sứ quân khác ở nhiều địa bàn khác nhau khắp cả nước hồi đó. Để không có những sai lạc, người viết phải nghiên cứu rất kĩ  lịch sử triều đại, lại nghiên cứu lai lịch của các sứ quân, tìm hiểu những  địa danh liên quan đến các nhân vật. Đọc các tài liệu Lịch sử, văn học dân gian, chọn lọc những tư liệu tin cậy. Rồi điền dã nghiên cứu tại các địa điểm Phú Thọ, Việt Trì, Hà Nội, Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Thái Bình, Bắc Ninh, Ninh Bình, Thanh Hóa, đặc biệt là vùng Gia Viễn của Ninh Bình với các địa điểm Thung Lau, Thung Lá, Kênh Gà, Núi Cắm Gươm,…

          Rất nhiều nhà văn đã viết  tiểu thuyết lịch sử theo các cách khác nhau. Người thì  coi lịch sử là cái đinh để “treo bức tranh” của riêng mình. Người thì chọn cách viết để “giải mã” Lịch sử. Người khác nữa thì lấp đầy những khoảng trống hay làm sáng tỏ những điều còn mù mờ. Người khác nữa thì viết theo kiểu thám hiểm lịch sử…

          Nhà văn Vũ Xuân Tửu không nói mình chọn cách viết kiểu nào, mà chỉ nói là  xây dựng ba nhân vật trung tâm và hàng chục nhân vật chính.  Với mong muốn “thông qua bức tranh lịch sử xa xưa, để cố gắng nói được điều gì đó với thời nay” ( Lời nói đầu).

          Không phải ngẫu nhiên mà nhà văn lại chọn nhân vật Đinh Tiên Hoàng và triều đại nhà Đinh. Ngoài những lí do về vai trò của triều đại và nhân vật, còn có một lí do khác.  Như nhà sử học Dương Trung Quốc đã viết : “Chọn để viết về đề tài này, hẳn cũng là cách thể hiện niềm tự hào thầm kín của một nhà văn được sinh ra “nơi ngã ba sông dưới chân núi Non Nước”, mà ngày nay đã nằm trong một không gian Di sản Thiên nhiên và Văn hóa Tràng An, vừa được thế giới công nhận”. (Tiểu thuyết Đinh Tiên Hoàng – “Nói được điều gì đó cho thời nay…”- Văn Học Sài Gòn 19/02/2020).

      Nói cuốn tiểu thuyết đồ sộ không chỉ bằng số trang in, số  chương và cả số chữ của nó. ( 672 trang khổ 14,5 x 20, 5,  năm phần  42  chương,   bản thảo lần thứ 9 = 144.540 chữ”). Mà còn vì  sự bao quát về thời gian khoảng hơn  100 năm khi Ngô Quyền ra đời vào năm Mậu Ngọ (898) đến khi Phó vương Lưu Cơ qua đời, khoảng  năm Quý Sửu (1013).  Có chừng dăm chục nhân vật của thời  bấy giờ.  Mười hai  sứ quân chỉ được “Đại Việt Sử kí toàn thư” kể họ tên và vùng đất chiếm cứ, nhưng đã được nhà  văn viết 14 chương, từ   chương 8 “Nương tựa Trần Công” đến  hết chương 21  “Trận cuối, Vạn Thắng Vương đánh dẹp Bình Kiều”. Mười hai trận đánh mỗi trận một cách, đối thủ cũng mỗi người mỗi tính, mỗi tài. Đây là chỗ nhà văn đã sử dụng hiểu biết và trí tưởng tượng   cho bạn đọc thấy tài dùng binh của Đinh Bộ Lĩnh.

          Từ trước đến nay, khi đánh giá tiểu thuyết lịch sử, dù mọi người thống nhất rằng nhân vật văn học không phải là nhân vật trong chính sử hay dã sử. Nhưng dù muốn, dù không  người ta vẫn xem xét mức độ “sáng tạo” của nhà văn so với chính sử. Sự phê phán gay gắt hay tranh cãi thường là ở điểm mấu chốt này: nhân vật văn học có  như sử sách đã chép không? Có bị bóp méo không? Có bị “xuyên tạc” không? Có trái với những điều mà  mọi người đã thừa nhận một cách mặc định hay không? Tóm lại là nhà văn được quyền hư cấu, sáng tạo, nhưng không phải là tuyệt đối, mà vẫn phải phù hợp với Lịch sử.

          Mặc dù viết về nhiều nhân vật, nhưng các nhân vật chính trong tiểu thuyết “ Đinh Tiên Hoàng” không có nhân vật nào bị bóp méo hay xuyên tạc. Ngay chuyện  Đinh Hoàn mò được Ngọc Khuê, táng  vào huyệt thiêng hài cốt của bố mình  ( thật ra là da và chút xương Rái cá) rồi đeo hai thanh kiếm vào cổ ngựa đá; khi bị chú đuổi thì được rồng đưa qua sông,…nhà văn dùng giai thoại dân gian có tính huyền bí  để nói lên   tài năng   khác thường của Đinh Hoàn. Điều đó đã được dân chúng thừa nhận  chỉ làm tăng tính hấp dẫn của tiểu thuyết. Mà cũng không ai   nghĩ đến chuyện đem tinh thần khoa học để soi và phản bác.

          Chúng tôi cho rằng tuy tác giả nói  chú trọng 3 nhận vật trung tâm, nhưng Lê Hoàn và Dương thị khá mờ nhạt.  Lê Hoàn kín tiếng, không xuất hiện nhiều. Còn Dương thi thì  chỉ nổi bật ở cơn ghen hoa quỳnh mà thôi. Đinh Hoàn là nhân vật nổi bật với tài năng quân sự và cách ứng xử linh hoạt trong mọi tình huống. Nhà văn đã mô tả Đinh Hoàn là “nhân vật thông minh xuất chúng, bản lĩnh cao cường, nhưng cũng không tránh khỏi lầm lỡ” và “tuy có học hành, tập ấm, nhưng mang tính cách nông  dân, tuy đa mưu túc kế, nhưng cũng chất phác, nhẹ dạ, cả tin” ( Lời nói đầu). Hai chi tiết nhỏ nhưng chứng tỏ vị vua  gốc nông dân.

Hoàng đế quyết:

“ Cứ có hoa, có cơm là được rồi, lừa ngựa gì cũng mặc  - Hoàng đế gật đầu , hoan hỉ - Hoa Lư phải sánh với Trường An” ( tr. 367).

          Khi trách mắng Đinh Liễn, Hoàng đế nói : “Tao biết hết cả rồi, không phải lắm lời. Mày vẫn thói ghen ăn tức ở thôi. – Hoàng đế mắng – mày là anh nó, dưới tao là mày. Còn cái chức Thái tử ban cho trẻ con để nó vui, chứ làm gì?”  (tr. 554).       Trong các nhân vật khác, thì Đinh Điền khá nổi bật với tính bộp chộp, phổi bò, thấy sao nói vậy. Nguyễn Bặc chín chắn giỏi giang, Lưu Cơ học rộng,  xứng là quân sư. Còn Đinh Liễn thì đúng là cậy thế con trưởng, từng làm con tin, từng  chinh chiến lập công nên cũng có tính tự phụ, có chút ngông nghênh. Nhân vật  Đinh Thúc Dự và nhân vật Lão bộc cũng khá rõ nét.

          Có thể nói, nhà văn đã dựng lại một bức tranh lịch sử hùng tráng thời đó. Tác giả không dùng các thủ pháp tân kì , cũng không dùng kĩ thuật huyền ảo, hay thủ pháp tâm linh; mà viết bằng văn phong giản dị, theo kiểu truyện kể dân gian có pha giọng văn kể chuyện của tiểu thuyết chương hồi. Nhà vua Đinh Tiên Hoàng  với tất cả những phẩm chất được chép trong chính sử, được truyền tụng trong các giai thoại dân gian đã hiện lên thật sinh động cùng với các tướng lĩnh và triều đình của mình.

          Chúng tôi thấy  cần trao đổi thì có lẽ  là việc cho Đinh Liễn đi sứ sang  Bắc Tống  ở chương 31. 

 Theo “Đại Việt sử kí toàn thư”,  ( nxb Hồng Đức,  2020,trang 158)  thì sử ta chép nhầm.

          Tuy nhiên việc cho Liễn đi sứ bộc lộ rõ tính cách của Đinh Liễn và khả năng sáng tạo của tác giả. Phải chăng đó là dụng ý của người viết?

           Khi nêu việc Trịnh Tú đi sứ sang Tống [975], tác giả để cho Lưu Cơ, người giỏi chữ nghĩa đọc bài thơ “Sửa soạn dâng rượu”  (Tương tiến tửu của Lý Bạch) mà lại đọc bản dịch của Ngô Tất Tố thì… thật ngược lịch sử.  (trang 526). Lẽ ra ông ta phải đọc nguyên văn chữ Hán,  rồi chú thích bằng bản dịch của nhà văn họ Ngô ở thế kỉ 20 cho bạn đọc  ngày nay!

          Tác giả đã kì công điền dã và xử lí tư liệu. Các năm xảy ra sự kiện đều ghi  tên năm rồi mở ngoặc ghi năm. Các tên thành, tên đất, tên sông, tên núi đều chú thích cặn kẽ. Thế nhưng điều cần chính xác và chi tiết thì lại bỏ qua. Chỉ ghi “Sử chép”.

          Một chi tiết khác liên quan đến Đỗ Thích.  Thích bị băm nát, hai thùng xương thịt đem đổ xuống ao Giải, chuồng Hổ. Sau đó dân chúng căm thù phá nát núi Đỗ Thích là đủ. Đưa  thêm chi tiết “Dân kinh thành Hoa Lư đã nhanh chân xúm vào tranh nhau bốc, mỗi người được một nhúm to bằng viên chả băm. Ai nấy cùng ăn sống nuốt tươi cho hả giận, khiến mồm mép chân tay đỏ lòm những máu là máu”. ( trang 572). Không rõ nhà văn có bị ảnh hưởng bởi truyện Thuốc của Lỗ Tấn hay không, nhưng chi tiết này khá phản cảm!

          Tiểu thuyết “ Đinh Tiên Hoàng” của nhà văn Vũ Xuân Tửu được Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam trao Giải A, Giải thưởng  văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số. Đồng thời, Ủy ban toàn quốc  Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam cũng trao Giải thưởng Liên hiệp văn học nghệ thuật cho tiểu thuyết này.  Cuốn tiểu thuyết cũng được “ Đề án bảo tồn, phát huy giá trị tác phẩm văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam” tài trợ in 2.450 cuốn. Thật là một thành công xứng đáng với tâm huyết của nhà văn.

                                                                      Hà Nội,  21/8/2021