MẸ VÀ QUẢ VỚI LỜI BÌNH

MẸ VÀ QUẢ

Nguyễn Khoa Điềm

Những mùa quả mẹ tôi hái được

Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng

Những mùa quả lặn rồi lại mọc

Như mặt trời, khi như mặt trăng

Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên

Còn những bí bầu thì lớn xuống

Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn

Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi

Và chúng tôi, một thứ quả trên đời

Bảy mươi tuổi mẹ chờ được hái

Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi

Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?

 LỜI BÌNH CỦA TRẦN TRUNG

Mẹ và quả - Tâm tình và triết lý

Ngay từ tên bài thơ “Mẹ và quả”, Nguyễn Khoa Điềm đã gợi mở ra ấn tượng tương giao giữa hình ảnh người mẹ tảo tần, lam làm với thiên nhiên, hoa trái theo nhịp chảy trôi của thời gian. Ăm ắp dâng đầy trong ba khổ của bài thơ là vẻ đẹp của nghệ thuật tu từ so sánh và liên tưởng:

“Những mùa quả mẹ tôi hái được

Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng

Những mùa quả lặn rồi lại mọc

Như mặt trời, khi như mặt trăng”

Dùng cách điệp lại hình ảnh “Những mùa quả”, nhà thơ vừa diễn tả mùa hoa trái theo thời gian; lại vừa dựng nên hình ảnh lượm hái của con người_Mùa quả cũng vì thế đồng hiện với hình ảnh người mẹ theo những tháng năm qua. Nhất là hình ảnh “Quả lặn rồi lại mọc” được sử dụng thật khéo và cũng thật tình. Đấy là nhịp đi như “mùa đi nhịp hải hà”(Nguyễn Xuân Sanh), lại mở tiếp ra liên tưởng sáng tạo, khi nhà thơ đem quả ra mà đối sánh với mặt trời, mặt trăng.

Có một thứ quy luật tuần hoàn của sự sống, lại có một thứ quy luật của lòng người biết tri ân trời đất. Và, sự hiện hữu của hình ảnh người mẹ “hái được” hay “vun trồng” những mùa quả mới đẹp một vẻ đẹp bình dị và lớn lao làm sao!

Nguyễn Khoa Điềm có cách chuyển dịch ngữ nghĩa và sắc thái của ngôn từ thật thú vị và cũng thật sâu xa. Nếu như khổ thơ đầu hàm chứa cách nhìn xuất phát từ tấm lòng biết ơn của người con với Tạo hóa và với mẹ; thì, đến khổ thơ tiếp là sự lên tiếng của lòng con hướng về mẹ!

“Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên

Còn những bí bầu thì lớn xuống”

 Hai chữ “lớn xuống” là một cách dụng chữ bạo lạ và ấn tượng của nhà thơ. Cách diễn tả mang cảm nhận thật ân tình, thật thẳm sâu. Hình ảnh về sự “lớn lên” của người hay sự “lớn xuống” của “bí và bầu” tất thảy đều gắn với công sức và tâm đức lặng thầm của người mẹ. Người con đang cất lên lời cảm thương hay cũng đang cất lời hát ca về hình ảnh người mẹ cưu mang, người mẹ sinh thành:

“Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên

Còn những bí bầu thì lớn xuống

Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn

Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi”

Bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm giọng điệu thì tự nhiên mà thực sự lại dụng công, hàm súc trong ý tưởng gửi gắm. Bởi “Mẹ và quả” tỏa ra hai chiều hướng ý tưởng tâm tư. Nếu như ở hai khổ thơ đầu, hình ảnh về “quả” gợi sự sinh thành của quả cây, hoa trái tự nhiên; thì, thật bất ngờ trong cách diễn tả, hình ảnh “quả” trong khổ thơ kết lại gợi sự liên tưởng tới thứ quả - người non xanh:

“Và chúng tôi, một thứ quả trên đời

Bảy mươi tuổi mẹ chờ được hái

Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi

Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?

Những lời tự bạch của chủ thể trữ tình hóa ra lại thành những lời tự thú chân thành và cảm động của tình mẫu tử _ trước bước đi lặng lẽ mà cũng thật nghiệt ngã của thời gian. Bài thơ cũng vì thế vừa là lời tâm tình, vừa đậm đà và thấm thía chất triết luận – nhân sinh. Mà, khó có thể tường minh ngọn ngành khi câu chữ khép lại…