NHÀ THƠ VƯƠNG TRỌNG NHƯ TÔI BIÉT

NHÀ THƠ – CHIẾN SĨ VƯƠNG TRỌNG NHƯ TÔI BIẾT

NGUYỄN THỊ THIỆN

ĐẠI TÁ NHÀ THƠ VƯƠNG TRỌNG

Thuở mới tốt nghiệp khoa Văn Đại học Sư phạm, những năm tám mươi của thế kỷ
trước, tôi được biết đến bài thơ "Bên mộ cụ Nguyễn Du" và rất khâm phục tác giả Vương
Trọng. Lớn lên lo việc mưu sinh cùng với niềm đam mê văn chương, tôi càng ngày càng trân
quý và ngưỡng mộ nhà thơ hơn nữa bởi những cống hiến nhiều mặt qua các tác phẩm đa
dạng, đậm chất nhân văn, nhất là những bài thơ ở nhiều thể tài có sức ám ảnh sâu sắc khiến
nhiều người đọc rơi nước mắt.
Nhà thơ tên khai sinh là Vương Đình Trọng, sinh năm 1943 tại Đô Lương - Nghệ An,
vùng đất địa linh giàu truyền thống yêu nước và cách mạng đã sinh dưỡng những con người
hiếu học, giàu ý chí. Vương Trọng là con một cụ đồ Nho. Các anh trai ông đều yêu thơ, hay
đọc thơ và đã truyền đến cho Vương Trọng tình yêu thơ rất sớm. Thuở nhỏ, Vương Trọng
học giỏi toàn diện, lớn lên ông vào Đại học và Tốt nghiệp Khoa Toán Trường Đại học Tổng
hợp Hà Nội năm 1965. Cũng như nhiều thanh niên yêu nước bấy giờ, Vương Trọng lên
đường nhập ngũ. Sau thời gian huấn luyện, ông về công tác tại Cục 2 Bộ Tổng tham mưu
Quân đội Nhân dân Việt Nam. Năm 1970, Vương Trọng được điều chuyển làm giáo viên,
giảng dạy tại Trường Văn hóa Bộ Quốc phòng ba năm. Ở đó, ông được chọn đi học lớp Bồi
dưỡng sáng tác của Hội Nhà văn Việt Nam. Từ năm 1974, ông làm việc tại tạp chí Văn nghệ
Quân  đội đến năm 2007 về hưu với quân hàm Đại tá. Cả cuộc đời sáng tác và phục vụ sáng
tác, nhà thơ - chiến sĩ Vương Trọng có những thành tựu đáng kể vào tiến trình phát triển của
nền thơ ca Việt, góp phần không nhỏ vào thành công chung trên mặt trận văn hóa tư tưởng.
Do thời lượng có hạn, bài viết chỉ xin nói đến những nét cơ bản trong những cống hiến của
nhà thơ - chiến sĩ Vương Trọng như tôi biết.
1- Nhà "Kiều học" xứng danh "giải nhất chi nhường cho ai". "Truyện Kiều" là kiệt
tác số một trong nền văn học Việt Nam. Vương Trọng là người đặc biệt say mê truyện Kiều.
Đại thi hào Nguyễn Du luôn được ông tôn vinh là thần tượng để bản thân học và noi theo.
Vương Trọng đọc Kiều bao giờ không rõ nhưng đã thuộc lòng truyện Kiều từ câu đầu đến
câu cuối từ năm học lớp 6. Say mê và dày công nghiên cứu Kiều nên ông đã từng  có nhiều
bài viết công phu, hấp dẫn về Truyện Kiều. Ông có thể chọn ra ngay và luôn rất đúng những
câu Kiều hay nhất, hợp với hoàn cảnh. Ai hỏi câu nào ông trả lời ngay được câu đó, hỏi đoạn
nào ông đọc ngay được đoạn đó. Bởi yêu mê say đến mức sùng bái Kiều, ông đã đặt cho con
trai của mình tên gọi Vương Liêu Dương (Liêu Dương là quê Kim Trọng). Ông tâm sự với
bạn: Khi biết vợ có thai cũng là lúc ông nhận nhiệm vụ vào Nam công tác. Và ông ghi ra
giấy, yêu cầu vợ khi sinh, nếu là con trai thì đặt Vương Liêu Dương, là con gái đặt Vương
Lam Kiều… Cũng bởi thấu cảm sâu sắc với bậc tiền bối, năm 1982 ông sáng tác bài thơ “Bên
mộ Cụ Nguyễn Du” bày tỏ nỗi lòng buồn thương, bi phẫn của kẻ hậu sinh trước cảnh cô
liêu, hoang lạnh của ngôi mộ: “Tưởng là phận bạc Đạm Tiên/ Ngờ đâu Cụ Nguyễn Tiên Điền

năm đây?” Đến năm 1989, mộ Nguyễn Du đã được nâng cấp thành khang trang. Có người
khẳng định rằng nhờ có bài thơ trên của Vương Trọng nên thời gian tu sửa và xây dựng mộ
Nguyễn Du to đẹp đã được rút ngắn lại. Ngoài bài thơ trứ danh này, Vương Trọng còn có
những bài khác cùng chủ đề như: Ghi trong Nhà Bảo tàng Nguyễn Du, Đạm Tiên, Mô-tip
Thúy Vân, Phác thảo Tiên Điền.
Không chỉ say mê Kiều, Vương Trọng còn rất yêu thích thơ chữ Hán Nguyễn Du. Đây
là lý do khiến ông âm thầm, mê mải làm công việc cần đến rất nhiều tâm, tài và lực: Viết
nhiều cuốn sách, dịch toàn bộ thơ chữ Hán của Nguyễn Du nhiều bài sang thơ lục bát - thể
thơ được coi là quốc thi ở Việt Nam. Công việc này nhà thơ làm hàng chục năm trời chính
bởi tình yêu sâu sắc và sự ngưỡng kính với bậc tiền bối (1).
  2- Chủ nhân của nhiều câu đối và bài thơ trào lộng thú vị, giàu suy tư 
Ở Văn nghệ quân đội, Vương Trọng nổi tiếng hóm hỉnh, có trí nhớ tuyệt vời và biệt tài
trào lộng. Ông thường được bạn văn gọi một cách thân thiện, trân quý là“Đồ Nghệ”. Con
người ông toát ra phong thái nho nhã, dáng thư sinh, mái tóc bồng bềnh lúc nào cũng hết
ngược về phía sau để lộ vầng trán rộng thông minh. Gương mặt luôn  tươi tắn, hồng hào toát
lên vẻ tự tin. Kiến văn sâu rộng, tài làm câu đối rất chuẩn chỉnh và khả năng ứng tác thơ
nhanh nhạy đã mang lại sự khâm phục cùng nhiều tiếng cười sảng khoái tới các bạn văn cùng
những người ở quanh ông. Nhà thơ Đoàn Tuấn trong bài  "Khẩu khí trào lộng của "đồ Nghệ"
Vương Trọng”(2) đã chia sẻ: Có lần Vương Trọng đang xúc cơm cho con ăn. Con trai hiếu
động cứ chạy lung tung khiến ông phải chạy theo dỗ cho ăn. Cậu bé nấp sau cửa hoặc góc
khuất, thi thoảng hai bố con lại vang lên những chuỗi cười giòn giã. Nhà thơ Thanh Tịnh đi
ngang, đọc ngay vế đối: "Bố cho con ăn, con cười bố cười". Rất nhanh trí, Vương Trọng đối
lại ngay là: "Con cho bố ăn, con khóc bố khóc". Thanh Tịnh rất bất ngờ và cảm phục vế đối
rất xuất sắc. Một lần khác: "Cơm đã bày ra mà thằng cu bé vẫn còn ư ử mè nheo đòi ăn mì
tôm,"Đồ Nghệ" cáu sườn:"Có cơm, có cá, có canh cua/ Mày muốn moi mỳ mẹ mới mua/ Bố
buồn bực bảo: bây bài bướng/ Đáng đánh đòn đau, đếch đánh đùa!". Nghe bố quát bằng thơ,
anh cu vội im thin thít".  Vương Trọng không chỉ có khiếu làm thơ hài hước, còn có tài chơi
chữ đáng nể. Làm ở Văn nghệ Quân đội gần cả cuộc đời, ông hiểu rõ tính cách, năng lực và
tác phẩm của các bạn văn, người là sếp, người là bậc cây cao bóng cả nên có lần ông sắp xếp
quan hệ trên dưới các nhà văn quân đội là Dũng Hà, Hồ Phương, Xuân Thiều, Nguyễn Trọng
Oánh, Hữu Mai, Nguyên Ngọc thành một cặp câu đối hết sức thú vị: "Dưới ánh Sao mai,
Khúc sông nghe lời Biển gọi/ Trên nền Đất trắng, Vùng trời ngán cảnh Rẻo cao". Chính tài
ứng đối nhanh và hóm hỉnh trào lộng nhưng giàu suy tư trong con người và thơ Vương Trọng
truyền năng lượng cho mọi người qua tiếng cười lạc quan, thêm động lực trong cuộc sống.
   3. Hồn thơ nặng tình với quê hương và con người.
Vương Trọng làm thơ ở nhiều đề tài, bao giờ viết về quê hương cũng da diết ân tình
sâu nặng với miền quê nghèo khó cùng những kỷ niệm đau đáu của tuổi thơ. Có năng khiếu

thơ từ sớm nên mới học lớp 4, Vương Trọng đã làm bài thơ đầu tiên nói lên cảm xúc của
mình với nơi chôn nhau cắt rốn. Bài thơ có cái tên rất cổ “Vịnh khe Bò Đái”, tuy gửi đi
không được đăng báo nhưng là một kỷ niệm khó quên. Sau này, trong bài thơ Lời dặn (viết
năm 1989), Vương Trọng bày tỏ mong ước thiết tha nơi trở về của mình: “Thi hài tôi sẽ trở
về với làng/ Trên sức lực bạn bè, xóm mạc/ Những bàn tay lam nham cua cắp/ Những bàn
chân tập tễnh bước gai đâm./ Núi Quỳ Sơn sẵn dành chỗ tôi nằm/ Hoa ấm lửa, đất nồng hơi
than cháy/ Hạnh phúc lắm được nằm xuống đấy/ Dù gió mưa, không biết lạnh bao giờ…”.
Điều đáng nói là, dù viết về tình đất hay tình người, thơ Vương Trọng đều có cốt lõi chung là
nỗi lòng sâu đằm của riêng ông, không lẫn với bất cứ nhà thơ nào khác.
Tôi cũng như nhiều người khác đều xúc động khi đọc những bài thơ Vương Trọng viết
về tình cảm gia đình. Bài “Khóc giữa chiêm bao” nhà thơ kể đã nhiều lần gặp mẹ trong mơ,
lần nào cũng khóc. Đoạn thơ sau trong bài đã chạm tới trái tim của người đọc bởi sự chân
thật đầy ám ảnh: “Anh em con chịu đói suốt ngày tròn / Trong chạng vạng ngồi co ro bậu
cửa / Có gì nấu đâu mà nhóm lửa / Ngô hay khoai còn ở phía mẹ về”. Hình ảnh mấy người
con đói rã suốt ngày, trời tối vẫn còn "ngồi co ro bậu cửa" đợi mẹ về để có bữa tối là ngô
hay khoai khiến lòng ta thổn thức. Mẹ không chỉ là suối nguồn yêu thương, còn là niềm tin,
hy vọng, là lẽ sống và hạnh phúc của anh, của em, của cả đời người con. Bài thơ làm sống
dậy chân dung người mẹ nghèo tần tảo, vất vả hy sinh vì đàn con và gia đình với tình yêu
thương và lòng biết ơn vô hạn. Đó cũng là hình ảnh rất tiêu biểu của bao mẹ Việt Nam khác.
Bài thơ Chị dâu với 38 câu thơ lục bát nhuần nhị, lại là sáng tạo mới và tấm chân tình của
nhà thơ với người chị đảm đang, thương yêu lo toan cho các em chồng chẳng khác gì người
mẹ chăm lo cho các con. Ca dao Việt Nam có câu: “Em chồng ở với chị dâu/ Liệu chừng kẻo
nó giết nhau có ngày”. Đặt trong mối quan hệ ấy, đoạn thơ sau thật xúc động và trân quý vô
cùng : “Nghĩ mà thương lắm Chị dâu/ Chiều mưa, gạo hết, Mẹ đau cuối giường/ Em ngồi
đôi mắt nhoà sương/ Nón tơi, cắp rá ngang vườn Chị đi/ Chiều ơi mưa mãi làm gì/ Hoàng
hôn đừng xuống trước khi Chị về!...” Bao nhiêu xót đau và thương cảm và biết ơn chị dâu
gửi gắm qua những vần thơ được chưng cất từ gan ruột như thế?
Hồn thơ Vương Trọng luôn rộng mở. Ông vô cùng trân trọng và biết ơn những người
chiến sĩ - qua bài “Đường về phum” - những cô thanh niên xung phong quên mình xả thân
hy sinh vì nước khi tuổi còn rất trẻ. Bài “Lời thỉnh cầu ở Nghĩa trang Đồng Lộc” ra đời năm
1995 có sức ảnh hưởng và lan tỏa rất lớn. Nhà thơ đã hóa thân vào linh hồn mười liệt nữ:
“Thỉnh cầu đất cằn cỗi nghĩa trang/ Cho mọc dậy vài cây bồ kết/ Hương chia đều trong hư
ảo khói nhang”. Lời thỉnh cầu thiết tha gắn với thói quen gội đầu bằng bồ kết của những cô
gái ngã xuống vì nghĩa lớn đã được những người còn sống thực hiện với lòng cảm phục và
biết ơn sâu sắc. Tiếng nói từ sâu thẳm trái tim nhà thơ được khắc trên tấm bia đá (bằng cả
tiếng Anh và tiếng Việt) đặt trang trọng ở phía bên trái khuôn viên nghĩa trang, cạnh gốc cây
bồ kết đã trồng ngay sau khi bài thơ lan tỏa đến bạn đọc.

Điều đáng quý khác nữa ở Vương Trọng là thơ ông luôn đồng cảm, bênh vực những
phận người kém may mắn. Bài “Với đứa con ngoài giá thú” (viết - 1986) là mộ:t minh
chứng, ở đó nhà thơ bênh vực người mẹ và em bé như ông Bụt với cô Tấm trong truyện cổ
tích qua lời thơ “Mặc người đời gọi con ngoài giá thú/ Con vẫn trong tình mẹ vuông tròn”.
Chứng kiến trong cuộc sống ngày nay rất nhiều cặp vợ chồng ly hôn, ông viết bài thơ “Hai
chị em” năm 1985, bày tỏ lòng thương cảm những đứa trẻ bơ vơ trong cảnh ngộ bố mẹ ra tòa
ly hôn. Lời thơ ở đây như những tiếng nấc nghẹn ngào: “Nó biết đâu Bố Mẹ nó ra toà/ Là
cầm cưa xẻ ngang tình đoàn tụ/ Đứa còn Mẹ thì thôi, không còn Bố/ Hai chị em rồi sẽ mất
nhau…. Thơ Vương Trọng không chỉ là tiếng nói của cảm xúc, còn là những suy tư triết lý
về cuộc sống con người. Bài thơ còn gióng lên hồi chuông cảnh báo những ông bố, bà mẹ
trước khi đặt bút ký đơn ly hôn“Phút giây thôi, hãy nghe tiếng con mình!”. Không chỉ gia
đình mà toàn xã hội hãy quan tâm đến con trẻ vì đó là tương lai của đất nước chúng ta.
Nửa thế kỷ sáng tác ông đã cống hiến bạn đọc gần 30 đầu sách, trong đó: 16 tập thơ
và trường ca, ngoài ra là các tập truyện ngắn, bút ký, sách dịch. Những tác phẩm nổi tiếng
nhất là: Khoảng trời quê hương (thơ – 1979),Về thôi nàng Vọng Phu (thơ – 1991), Đảo chùm
(trường ca – 1994) Hồn quê (truyện ngắn – 1994), Mèo đi câu (thơ thiếu nhi – 1996)…
Vương Trọng rất xứng đáng: Hai lần được Giải thưởng Hội Nhà văn (1993 và 1996); năm
lần được Giải thưởng Bộ Quốc phòng (1986, 1994, 2004, 2009, 2019). Giải thưởng Nhà
nước về Văn học & Nghệ thuật đợt 2 năm 2007. Tuy đến nay đã tròn tuổi bát thập nhưng nhà
thơ vẫn còn sáng tác. Bạn đọc mãi trân quý và ghi nhận những đóng góp của nhà thơ Vương
Trọng với nền văn học nước nhà./.

Hà Nội 11/2022 – N.T.T.

--------------------------------------------------
 CHÚ THÍCH: *Ba tác phẩm đã xuất bản về Nguyễn Du và Truyện Kiều: 1- Dịch toàn tập Thơ
chữ Hán Nguyễn Du - NXB Hà Tĩnh– 2008; 2- Bói Kiều, Đố Kiều và Khảo luận Trao đổi –
NXB Phụ nữ 2014; 3- “Nguyễn Du - Truyện Kiều, ở trong còn lắm điều hay”- NXB Tác phẩm
mới, quyển này được Hội Kiều học Việt Nam tặng Giải Nhất sách hay về Nguyễn Du và Truyện
Kiều của cả nước xuất bản trong 10 năm 2011- 2021.
 ** Bài đăng An ninh Thế giới cuối tháng- số 22 tháng 6 năm 2003.

ĐC: NGUYỄN THỊ THIỆN – Nhà số 2 ngõ 19/ 20 Trần Quang Diệu, Ô Chợ Dừa, Đống Đa, Hà Nội