THIÊN TÍNH NGUYỄN BÍNH

THIÊN TÍNH NGUYỄN BÍNH

Trần Trung

Nguyễn Bính tên thật là Nguyễn Trọng Bính, quê làng Thiện Vịnh ( nay thuộc xã
Cộng Hòa),huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định trong một gia đình nhà Nho nghèo.
Cha Nguyễn Bính-ông Nguyễn Đạo Bình, từng dạy học ở quê nhà, tính tình hiền
lành, nhân hậu.
Mẹ Nguyễn Bính- bà Bùi Thị Miên vốn xuất thân trong một gia đình tương đối
khá giả và có truyền thống yêu nước. Bà sinh hạ được ba người con trai : Nguyễn
Mạnh Phát ( tức Trúc Đường), Nguyễn Ngọc Thụ và Nguyễn Bính.
Bà Bùi Thị Miên mất sớm khi mới 24 tuổi và Nguyễn Bính mồ côi mẹ khi chưa đầy
một tuổi. Mấy câu thơ sau trong bài Nhà tôi (1940) như một thứ trích ngang lí lịch
với giọng kể buồn buồn xa vắng của nhà thơ chân quê :
Nhà tôi có một vườn dâu
Có giàn đỗ ván có ao cấy cần
Hoa đỗ ván nở mùa xuân
Lứa dâu tháng tháng lứa cần năm năm
Em tôi là gái mười lăm
Quét sân chạy chợ chăn tằm sớm trưa
Thầy tôi dạy học chữ Nho
Dạy dăm ba đứa học trò loanh quanh
Có gì tiếng cả nhà thanh
Cơm ăn đủ bữa áo lành đủ thay
Còn tôi sống sót là may
Mẹ hiền mất sớm, giời đày làm thơ…
Trước khi theo anh lên đất Kinh kì (Hà Nội), Nguyễn Bính có những năm tháng
tuổi thơ ở quê nhà-Thôn Thiện Vịnh-quê cha, hay Thôn Vân-quê mẹ (cùng trong
Huyện Vụ Bản). Làng quê thân thương và nghèo nàn đã để lại những dấu ấn sâu
đậm rất đỗi tình nghĩa trong tâm trí Nguyễn Bính; cái làng quê nhỏ bé vùng chiêm
trũng-nơi đồng đất trắng trời, trắng nước lại trở thành Bóng mơ (chữ của Tô Hoài)
trong thơ Nguyễn Bính. Ngoài lũy tre xanh quê mẹ, bao bủa quanh năm là nước
đồng lai láng trắng xóa. Thế mà, như bù lại, là một không gian vườn tược xanh
mùa nào thức ấy với bưởi, cam,đào,mơ, mận… Mặt ao nhà cũng mang sắc lá,sắc
hoa của những sen,sung,ấu,lang…
Thế rồi, màu xanh của không gian vườn tược, chẳng biết tự lúc nào đã thấm vào
không gian tâm tình-không gian thơ của chàng thi sĩ trẻ tuổi sinh ra từ mảnh đất
quê kiểng mà ân tình.

Nguyễn bính từng tâm tình :
Thôn Vân có biếc có hồng
Biếc trong nắng sớm hồng trong vườn chiều
Đê cao có đất thả diều
Trời cao lăm lắm có nhiều chim bay
Quả lành trĩu nặng từng cây
Sen đầy ao cá, cá đầy ao sen
Hiu hiu gió quạt giăng đèn…
Hẳn là những Sắc biếc, sắc hồng và những ao sen, ao cá sớm trở thành cái tố
chất tự nhiên trong thơ Nguyễn Bính, thấm vào hồn thơ Nguyễn, chứ không phải
chỉ là sự tiếp nhận như những yếu tố thi liệu. Song, theo tôi sẽ là chưa đầy, chưa
tới chất Chân quê của Nguyễn Bính, nếu thiếu đi cái chất duyên tình ỡm ờ mà tình
tứ rất đỗi này :
Tôi giồng cả thảy hai vườn cải
Tháng chạp hoa non nở cánh vàng
…Em đã sang ngang với một người
Tôi còn giồng cải nữa hay thôi.
Chao ôi ! Những cô láng giềng, những người hàng xóm cách nhau bởi Cái giậu
mồng tơi xanh rờn, những trò trường Huyện Đội đầu chung một lá sen tơ…làm gì
chẳng thành những cuộc hẹn hò thầm kín. Khi thì ở Con đê đầu làng, khi lại ở
đoàn hát chèo Làng Đặng ngoài Chùa Phủ…Tình người ngỡ như cùng gặp gỡ, giao
duyên cùng tình trời đất :Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay/ Hoa xoan lớp lớp rụng
vơi đầy/Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ…
Nhà phê bình Hoài Thanh từng nhận xét:Thơ Nguyễn Bính đã đánh thức con
người nhà quê vẫn ẩn náu trong lòng ta.Ta bỗng thấy vườn cau, bụi chuối là hoàn
cảnh tự nhiên của ta và những tính tình đơn giản của dân quê là những tính tình
căn bản của ta.( Thi nhân Việt nam).
Phải chăng sự khởi nguồn góp phần tạo nên thiên tính Nguyễn Bính là sự giao
duyên hồn nhiên mà tình tứ giữa chất quê, tình quê và hồn quê trong thơ ông
ngay từ Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy. Sự giao duyên như trời phú, trời cho ấy đã
khiến cánh bướm đa tình Nguyễn Binh( ông từng lấy bút danh là Điệp Lang-Chàng
Bướm) sớm chập chờn lay động và giăng mắc cái sinh khí nơi thôn hương quê
mình. Để từ yêu thương, say đắm với bóng quê mà thổi hồn thi sĩ của mình thành
Bóng mơ trong thơ-Thành thứ tình quê hương thương nhiều mà tiếc lắm, từa tựa
như cảnh :
Em đi phố huyện tiêu điều lắm

Trường huyện giờ xây kiểu khác rồi
Mà đến hôm nay anh mới biết
Tình ta như chuyện bướm xưa thôi.
(Trường Huyện)
Sinh năm con ngựa (năm Mậu Ngọ-1918), trong bài thơ gửi chị Trúc (vợ Trúc
Đường), Nguyễn Bính trao gửi lời tâm sự của kẻ tha hương :
Em vốn trường dài thân ngựa lẻ
Chị thì sông cái chiếc đò nan
( Xuân tha hương)
Lời tâm sự nửa như đùa đùa, nửa lại như buồn buồn, xa xót. Bởi, Thân ngựa lẻ
sẽ còn đưa bước chân giang hồ tới những dặm đường xa khắp mọi miền đất
nước, cho bõ cái thân phận Giời đày làm thơ; Giời bắt làm thi sĩ với hàng loạt thi
phẩm cho đời, thắm đượm tình quê, hồn quê Đất-Việt.
Bài thơ đăng báo đầu tiên của Nguyễn Bính là Cô hái mơ trên tờ Tiểu thuyết thứ
năm( 1937).Đây cũng là tờ báo in nhiều thơ Nguyễn Bính nhất thời ấy.
***
Năm 1937, Nguyễn Bính được giải thưởng thơ của Tự lực văn đoàn- Tập thơ
Tâm hồn tôi. Cũng từ thời gian này trở đi, Nguyễn Bính viết nhiều và tự sống bằng
ngòi bút của mình. Ông thích đi, đi nhiều nơi và đến đâu cũng có thơ. Một chuyến
giang hồ lên Xứ Lạng, có ngay thơ; Lên Thái Nguyên hay Phú Thọ, cũng thế. Thi sĩ
như chợt lượm được những bông hoa rừng xứ lạ. Điều thú vị là cảnh sắc những
miền đất lạ ông qua, thường “vận” vào, khéo “vơ vào” những hình ảnh lạ mà cũng
đầy quyến rũ của biết bao cô gái, từ thôn quê, sơn cước hay phố phường thị
thành. Bao nhiêu chuyện tình dan díu phút giây, cũng có.Mà, thứ tình lai láng để
rồi tan vỡ, buồn đau, cũng không thiếu trong Đời-Thơ Nguyễn Bính.
Bài thơ Lỡ bước sang ngang (sau được Nguyễn bính lấy tên cho tập thơ của
mình), liên tiếp được đăng liền ba kì, trên Tiểu thuyết thứ năm. Nguyễn Bính được
nhiều người biết đến bởi giọng thơ vừa gần gũi lại vừa khác biệt với Thơ ca dân
gian. Bởi lẽ chất Chân quê trong thơ Nguyễn là sự hội tụ và thăng hoa của nhiều
vùng đất ông qua; Tâm hồn nhạy cảm, đa mang của thi nhân nhanh chóng nổi
sóng đa tình mà dan díu, láng lai, để rồi lại chạnh lòng nuối tiếc trong bẽ bàng,
thổn thức;
-Thôn Đoài ngồi nhớ Thôn Đông
Một người chin nhớ mười mong một người
Gió mưa là bệnh của trời
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng

( Tương tư)

- Nước mắt chạy quanh, tình thắt lại
Giờ đây tôi khóc một người về
Giờ đây tôi thấy lòng cay đắng
Như có ai mời chén biệt li
(Viếng hồn trinh nữ)
- Lòng thấy giăng tơ một mối tình
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
Hình như hai má em bừngđỏ
Có lẽ là em nghĩ đến anh
(Mưa xuân)

Những chuyến đi xa luôn tạo nên những cảm hứng bất ngờ với Nguyễn Bính-nói
rộng ra, dường như cũng là của thế hệ văn nghệ sĩ cùng thời với ông. Những
chuyến đi ngẫu hứng với bao buồn vui và cả nỗi cay đắng thân phận. Nhưng, cũng
như mọi cái, mọi điều được mất trên đời, đều có giá của nó. Với Nguyễn Bính,
những chuyến đi mà nhiều lúc trong lang bạt nghèo túng, nhưng bù lại, ông luôn
có thơ trên lộ trình tha hương rong ruổi:
Giời mưa ở Huế sao buồn thế
Cứ kéo dài ra đến mấy ngày
Xa xôi ai nhớ mà thương nhớ
Mà nhớ mà thương đến thế này
(Giời mưa ở Huế)
Có một điều thật đặc biệt ở Nguyễn Bính là tuy đi nhiều, thích giang hồ nơi đất
khách nhưng hình bóng quê hương luôn trong tâm trí nhà thơ:
Anh về quê cũ thôn Vân
Sau khi đã biết phong trần ra sao
( Anh về quê cũ)
Nào biết những câu thơ trên được thi sĩ Chân quê viết ra khi trở lại quê nhà hay
quê hương đã trở thành ám ảnh nỗi niềm thương nhớ, ngay trong cả lộ trình li
hương.
Nỗi nhớ quê nhà luôn là điều day dứt trở đi trở lại trong nhiều bài thơ của
Nguyễn Bính.-nhất là sau này nhà thơ rời đất Bắc (1943) vào Nam Bộ và sống
nhiều năm ở mảnh đất phương nam :
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm lòng
Chao ôi Tết đến em không được
Trông thấy quê hương thật não nùng

(Xuân tha hương)
Vào những năm 1940-1942, Nguyễn Bính liên tiếp cho in nhiều tập thơ:Lỡ bước
sang ngang(1940); Hương cố nhân; Một nghìn cửa sổ(1941); Người con gái ở lầu
hoa; Mười hai bến nước(1942). Mọi người từng biết đến một thi sĩ chân quê với
chất Hương đồng gió nội và giờ đây lại tiếp tục nhận ra thêm bút lực dồi dào, sức
sáng tạo không ngừng nghỉ của nhà thơ họ Nguyễn. Nguyễn Bính thực sự sống
bằng ngòi bút của mình: làm thơ, viết báo, tuy cuộc sống kiểu ấy chẳng mấy ổn
định.
***
Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, Nguyễn Bính thuộc trong số anh em văn nghệ sĩ
giầu tinh thần Dân tộc đã nhiệt tình, hăng hái tham gia, nhập cuộc. Ông tham gia
kháng chiến chống Pháp ở Rạch Giá, ở miền Tây Nam Bộ, ở Đồng Tháp Mười.
Ở chiến khu Đồng Tháp Mười, cùng với một số anh em văn nghệ sĩ khác, Nguyễn
Bính tiếp tục làm thơ, viết báo phục vụ kháng chiến; làm mọi việc theo sở trường
của mình và đủ thứ việc linh tinh theo yêu cầu của chiến trường. Nhà thơ Bảo
Định Giang đã ghi lại những dòng nhận xét ân tình về Nguyễn Bính : Trong nhiều
năm tháng chịu đựng mọi gian khổ, anh đã đi “mút mùa” với Cách mạng cho tới
ngày nhắm mắt ở quê nhà và để lại cho đời những tập thơ quí giá. ( Một vài kỉ
niệm với Nguyễn Bính).
Năm 1954, hòa bình lập lại ở miền Bắc, Nguyễn bính trở lại quê, vẫn nồng hậu
tình xưa nghĩa cũ, thêm chút bồi hồi của kẻ xa xứ hồi hương :
Đi đã mười năm mới trở về
Tâm tình tràn ngập bước đường quê
Nghe sao náo nức như hồi trẻ
Níu áo theo cha buổi hội hè.
(Trở về quê cũ)
Có điều, giờ đây chàng Điệp Lang-Nguyễn Bính sau nhiều năm tháng xa quê, thả
bước lãng du Dan díu với kinh thành, qua bao nhiêu miền đất khắp ba miền đất
nước, vẫn nặng lòng vương nợ với mảnh đất và con người đất phương Nam mà
Nguyễn Bính xem đó như quê hương thứ hai của lòng mình. Hàng loạt những
sáng tác sau cách mạng của Nguyễn bính tập trung nhiều vào chủ đề quê hương;
đấu tranh thống nhất nước nhà. Ngay tên những tập thơ, truyện thơ của ông cũng
nói lên điều ấy: Ông lão mài gươm(1947); Đồng Tháp Mười; Gửi vợ Miền nam
(1955); Nước giếng(1957); Tiếng trống đêm xuân(1958) Đêm sao sáng (1962)…
Những bài thơ viết về Miền Nam của Nguyễn Bính không phải chỉ dừng lại ở đề
tài mang tính thời sự mà thực sự đã chuyển hóa thành nỗi niềm tâm sự thiết tha,
day dứt, thực sự mang chứa máu thịt tâm tư của nhà thơ :

Sao đặc trời cao sáng suốt đêm
Sao đêm chung sáng chẳng chia miền
Trời còn có bữa sao quên mọc
Tôi chẳng đêm nào chẳng nhớ em
( Đêm sao sáng)
Sau những năm tháng tha hương với nhiều lí do khác nhau, trở lại đất Bắc,
Nguyễn bính lại có miền đất để mà nhớ thương-Đất phương Nam. Trong một bài
viết về những kỉ niệm với Nguyễn Bính, nhà văn Chu Văn đã kể lại :
Anh (Nguyễn Bính) hay nói nhất là chuyện miền Nam, những phong tục vùng lục
tỉnh, những bữa rượu, những món ăn, những vườn cây hoa trái, những đìa lạch
đầy tôm cá…Nói về miền Nam, Nguyễn Bính lờ đờ đôi mắt, nhìn đâu xa lắm, và
anh say sưa, hào hứng, rồi đăm chiêu thơ thẩn. bao nhiêu cảnh, bao nhiêu tình…
Nam Định 1994-Hà Nội 2021.