TRỞ VỀ VỚI MẸ TA THÔI

TRỞ VỀ VỚI MẸ TA THÔI

             ĐỒNG ĐỨC BỐN

1.

Cả đời ra bể vào ngòi

Mẹ như cây lá giữa trời gió rung

Cả đời buộc bụng thắt lưng

Mẹ như tằm nhả bỗng dưng tơ vàng

Đường đời còn rộng thênh thang

Mà tóc mẹ đã bạc sang trắng trời

Mẹ đau vẫn giữ tiếng cười

Mẹ vui vẫn để một đời nhớ thương

Bát cơm và nắng chan sương

Đói no con mẹ sẻ nhường cho nhau

Mẹ ra bới gió chân cầu

Tìm câu hát đã từ lâu dập vùi.

2.

Chẳng ai biết đến mẹ tôi

Bạc phơ mái tóc bên trời hoa mơ

Còng lưng gánh chịu gió mưa

Nát chân tìm cái chửa chưa có gì

Cầm lòng bán cái vàng đi

Để mua những cái nhiều khi không vàng.

3.

Mẹ mua lông vịt chè chai

Trời trưa mưa nắng đôi vai lại gầy

Xóm quê còn lắm bùn lầy

Phố phường còn ít bóng cây che đường

Lời rao chìm giữa gió sương

Con nghe cách mấy thôi đường còn đau.

4.

Giữa khi cát bụi đầy trời

Sao mẹ lại bỏ kiếp người lầm than

Con vừa vượt núi băng ngàn

Về nhà chỉ kịp đội tang ra đồng

Trời hôm ấy chửa hết giông

Đất hôm ấy chẳng còn bông lúa vàng

Đưa mẹ lần cuối qua làng

Ba hồn bảy vía con mang vào mồ

Mẹ nằm như lúc còn thơ

Mà con trước mẹ già nua thế này.

5.

Trở về với mẹ ta thôi

Giữa bao la một khoảng trời đắng cay

Mẹ không còn nữa để gầy

Gió không còn nữa để say tóc buồn

Người không còn dại để khôn

Nhớ thương rồi cũng vùi chôn đất mềm

Tôi còn nhớ hay đã quên

Áo nâu mẹ vẫn bạc bên nắng chờ

Nhuộm tôi hồng những câu thơ

Tháng năm tạc giữa vết nhơ của trời

Trở về với mẹ ta thôi

Lỡ mai chết lại mồ côi dưới mồ.

LỜI BÌNH CỦA NGUYỄN THỊ THIỆN

NỖI NHỚ THƯƠNG MẸ “CÒNG LƯNG GÁNH CHỊU GIÓ MƯA”

MỘT ĐỜI

Trong số những bài thơ hay nhất của thi sĩ tài hoa Đồng Đức Bốn, người có nhiều đóng góp quan trọng đối với sự phát triển của thơ lục bát Việt Nam, không thể không nói đến bài thơ “Trở về với mẹ ta thôi”. Với tác giả, mẹ chính là điểm tựa, là niềm tin lớn nhất trong cuộc đời. Bài thơ hấp dẫn và chinh phục được người đọc không chỉ ở ngôn từ giàu hình ảnh, cách diễn đạt rất ấn tượng được thể hiện qua giọng điệu thơ lục bát êm dịu như lời ru của mẹ mà còn ở tình cảm chân tình và tấm lòng yêu thương, biết ơn mẹ rất sâu nặng.

Bài thơ là sự liên kết liền mạch năm đoạn thơ, cùng là những cảm xúc chân thành nhất đối với mẹ nhưng mỗi đoạn lại có giá trị tương đối độc lập, phác họa nên chân dung người mẹ ở những góc cảm xúc và nỗi nhớ thương khác nhau. Đoạn thơ đầu là ấn tượng chung về người mẹ già tóc “đã bạc trắng trời”,“Cả đời buộc bụng thắt lưng” nhường nhịn, yêu thương và hy sinh vì gia  đình;  hoàn  cảnh sống dù thế nào mẹ vẫn giàu tình yêu và lạc quan. Đoạn thơ thứ hai phác họa lại chân dung người mẹ thật bình dị, giống như muôn ngàn bà   mẹ Việt Nam khác, từng trải qua bao vất vả “Còng lưng gánh chịu gió mưa” cuộc đời. Ở đoạn thơ thứ ba, tác giả nhớ lại công việc của mẹ vì mưu sinh, riêng việc mua bán đồng nát ve chai khiến nhân  vật trữ tình ám ảnh nhiều nhất: “Mẹ mua lông vịt chè chai / Trời trưa mưa nắng đôi vai lại gầy”. Ở đây, hình ảnh tương phản giữa người mẹ nhỏ bé, “đôi vai lại gầy” với “Lời rao chìm giữa gió sương” và không gian mưa nắng rộng lớn của đất trời, nhất    là tiếng rao của mẹ gợi nên bao thương cảm, xót   xa “ Con đi cách mấy thôi đường còn đau”. Đoạn thứ tư nói về sự ra đi của mẹ“Giữa khi cát bụi đầy trời”, người con “vượt núi băng ngàn” về với mẹ “Về nhà chỉ kịp đội tang ra đồng”. Thiên nhiên dường như cũng thét gào giông gió đồng cảm với nỗi đau mất mẹ của tác giả “Trời hôm ấy chửa hết giông / Đất hôm ấy chẳng còn bông lúa vàng”. Phần thơ này rất ấn tượng ở hai câu cuối bởi lối ngắt nhịp lẻ rất khác biệt (3/5 - trong khi thông thường phải là nhịp chẵn), bởi sự tương phản giữa hai hình hài mẹ và con: “Mẹ nằm như lúc còn thơ / Mà con trước mẹ già nua thế này”. Mẹ đã hoàn thành sứ mệnh với cuộc đời nên ra đi thanh thản như trẻ thơ nằm ngủ vô   tư. Mẹ đi rồi… Nỗi đau thương mất mát này quá lớn khiến con trai ở bên cạnh mẹ mà dường  như  lại già nua hơn. Điều tưởng như phi lý này lại có ý nghĩa đặc biệt khắc sâu thêm nỗi xót đau và  thương cảm đối với mẹ. Đến đoạn thơ thứ năm, cũng là phần thơ nhiều suy tư nhất, có ý  nghĩa  triết lý sâu sắc nhất toàn bài. Nghệ thuật điệp cú “Trở về với mẹ ta thôi” (2 lần) cùng điệp ngữ “không còn nữa” (3 lần) đầy ám ảnh vừa như một lời tự nhủ, vừa như một tiếng vọng thiết tha vang trong tâm tưởng của đứa con đã từng trải bao đắng đót của cuộc đời. Người con lúc nào cũng coi mẹ là niềm tin và là điểm tựa lớn nhất “Giữa bao la một khoảng trời đắng cay”. Hai câu thơ kết khép lại toàn bài: “Trở về với mẹ ta thôi / Lỡ mai chết lại mồ côi dướimồ” là một sự chiêm nghiệm về sự ra đi tất yếu  của kiếp người.

Giờ đây, thi sỹ Đồng Đức Bốn trở về với mẹ của mình hàng chục năm nay thực rồi. Sự trở về của nhà thơ tài hoa “có nhiều bài thơ cực hay” (chữ dùng của Nguyễn Huy Thiệp) đã để lại bao nỗi đau xót, nhớ nhung, thương tiếc cho người thân và biết bao bạn đọc. Tuy tác giả đã đi xa nhưng những tình cảm và đóng góp riêng độc đáo của ông đối với thơ ca, với cuộc đời đã và sẽ còn sống mãi.