VỀ TRUYỆN NGẮN của LƯU BÁ THỊNH

TRUYỆN NGẮN LƯU BÁ THỊNH
VÀ LÒNG TRẮC ẨN VỚI TRIẾT LÍ

NHÂN SINH

Nhà báo - Nhà thơ Kim Quốc Hoa

Tập Con chó vàng của mẹ (23 truyện ngắn)
là tác phẩm đầu tay của tác giả Lưu Bá Thịnh,
tuổi Giáp Thân, quê ở xã Bình Minh, huyện
Thanh Oai, Hà Nội. Từ một cựu Thanh niên
xung phong, ông được đào tạo trở thành kĩ sư
Lâm nghiệp, gắn bó trọn vẹn với việc nghiên
cứu giống cây rừng, tâm huyết nhất là các đề tài
thu hái, chế biến hạt giống cây thông, tạo giống
cây keo lai hom tự nhiên, cây bạch đàn, cây điều
trong Viện Nghiên cứu của Bộ Lâm nghiệp (nay
là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn).
Những truyện ngắn của Lưu Bá Thịnh đều
chiêm nghiệm cuộc sống, đời sống hiện thực xã
hội đương thời, mang âm hưởng với lòng trắc ẩn
của triết lí nhân sinh.
Ông là một trí thức đã nghỉ hưu nhiều năm.
Từ chỗ tâm huyết, chuyên làm khoa học, trở về
đời thường, sống trong cảnh điền viên, thường
ngày sinh sống cùng con, cháu, giao lưu bạn bè
tâm giao, vui trong các buổi cờ tướng, câu cá,
sinh hoạt gặp gỡ đồng nghiệp, trải nghiệm sự
ồn ào chốn đô thị và tĩnh lặng nơi quê nhà. Ông
có thời gian để ôn lại kí ức, hồi tưởng những
năm tháng đã qua nên viết một cách hồn nhiên,
cảm nhận như không có kĩ năng hư cấu. Ông
cũng có nhiều năm tháng làm việc, sinh sống ở
vùng Nam Bộ để lại dấu ấn trong tác phẩm đề
cập vùng miền này. Đó là thành công của tác giả
mà khi đọc một mạch đến truyện ngắn cuối
cùng không thấy chán, không muốn bỏ dở.
Trong các truyện ngắn dân dã, mộc mạc
ông viết như kí sự, ẩn chứa quá trình hoạt động
của tác giả từ thời trẻ ở quê nhà, thuở sinh viên,
tình yêu đôi lứa, công việc nghiên cứu hạt giống
cây rừng, sự thất bại, thành công của đề tài ở
trong, ngoài nước, nỗi đau “nhân tình thế thái”
của nhiều cảnh ngộ éo le, bất hạnh trong xã hội
ở thành phố, hay vùng nông thôn, sự mất mát

đau thương của người trí thức thời kì bao cấp,
v.v... Tác phẩm của ông chứa đựng chất nhân
văn trong sự dung dị, vừa để lại sự hưng phấn
cho người đọc vừa xa xót, lắng đọng nỗi ưu tư.
Truyện “Con chó vàng của mẹ” là dấu ấn của
tập. Người mẹ già cả cuộc đời gắn bó với quê
hương, nuôi con Vàng rất khôn và thân thiết
như báu vật tinh thần của bà. Mối lần những
người con, các cháu nội ở thành phố về thăm,
mấy đứa trẻ thơ cứ chơi đùa, chờn vờn suốt buổi
với con chó. Chúng coi con Vàng là bạn. Bỗng
một lần đứa trẻ bị ốm nặng, lương bố mẹ chúng
không còn đủ tiền mua thuốc. Về quê xin mẹ, cụ
cũng không có tiền. Cuối cùng bà cụ cắn răng
quyết định bán con Vàng lấy 60 đồng để bố mẹ
nó có tiền chữa bệnh cho cháu nội. Đứa trẻ khỏi
bệnh, nó lại được về quê thăm bà. Nó cứ nằng
nặc gặng hỏi mọi người về con chó, đòi tìm con
Vàng về cho nó được chơi đùa. Ngưới lớn nói
dối thế nào nó cũng không nghe nhưng đứa trẻ
không biết rằng nhờ bán con Vàng thì thằng bé
mới được khỏi bệnh. Câu chuyện khắc họa về
thời bao cấp thật điển hình mà đậm chất nhân
văn.

Cũng nói về thời bao cấp, một số truyện
ngắn “Tôi đi bán kem”, “Vỡ hụi”, “Tấm lòng
người cha”, “Trò đùa thời sinh viên”, “Lao động
xuất khẩu”, “Chuyến xe bão táp”, “Hão huyền”,
v.v... tác giả dùng bút pháp tường thuật, ông
viết chắc là chứng kiến từ những chuyện đời éo
le có thật trong cuộc sống, ngôn ngữ toát nên về
“một thời đáng nhớ”, khắc họa nhân vật điển
hình cho tầng lớp người nông dân ở nông thôn;
cảnh khốn khó, khắc khổ của cán bộ, công chức
“ba cọc ba đồng”. Truyện “Bán kem” kể về hai vợ
chồng nhà khoa học nhận với căng tin đi bán
kem để có thêm thu nhập nhưng ông chồng đèo
xe đạp thùng kem ra phố rồi đứng như trời
trồng vì sĩ diện mà không rao bán, không bóp
cái kèn tín hiệu bán kem. Người vợ bán hết
thùng kem rồi mà người chồng chưa bán được
que nào. Truyện “Xuất khẩu lao động” viết sinh
động như một cuốn phim số phận. Một trí thức
có người vợ xinh đẹp, hai con ngoan bỗng cứ
nằng nặc đòi đi xuất khẩu lao động để gia đình
đổi đời, nhưng rồi nỗi bất hạnh sau những năm
tháng ấy ập vào họ. Người vợ xa tận Đông Đức
thì “kết bồ” với bạn làm ăn. Nhà khoa học ở

trong nước tuy có nhận được một số của cải do
vợ gửi về nhưng rất khổ đau trong nồi buồn
triền miên, luôn luôn bị suy nghĩ dày vò... thế
rồi một lần bị tử nạn trong một tai nạn giao
thông trên đường đạp xe về nhà sau giờ làm
việc... “Vỡ hụi” là miêu tả vùng đất Hà Tây
những năm 80, 90 thế kỉ trước, người dân đua
chen chơi hụi, đã nghèo lại vay mượn, bán đất,
bán bò lao vào cuộc chơi khát vọng làm giàu
nhưng “tiền mất tật mang”, “cả làng vỡ hụi”,
cảnh nghèo lại nghèo thêm, v.v... Ở khia cạnh
khác, tác giả viết câu chuyện “Bán đất tổ tiên” tuy
có nét huyền bí của tâm linh nhưng lại là hiện
thực nhỡn tiền đối với một số gia đình có con cái
khởi nghiệp, bỏ cơ quan Nhà nước lập doanh
nghiệp tư nhân, đưa bố mẹ ra thành phố ở, trông
nom các cháu rồi chúng ép bố mẹ bán đất tổ tiên
ở quê để tạo vốn kinh doanh. Thế rồi, khủng
hoảng kinh tế, bất động sản, sàn chứng khoản
biến động. Doanh nghiệp của con bị phá sản, nợ
nần chồng chất. Ông bố mang trọng bệnh. Nhiều
giấc mơ khủng khiếp đến với người ông do “các
cụ, tổ tiên, bà cô tổ” liên tiếp báo ứng, khiến ông
dày vò, cắn dứt lương tâm về cái tội “bán đất tổ

tiên” để không còn nơi thờ cúng, tai họa đổ lên
đầu gia đình, con cái ông.
Tác giả Lưu Bá Thịnh cũng giành tâm huyết
viết những kí ức của mình trong quá trình tham
gia làm đề tài khoa học cấp cơ sở, cấp bộ, cấp
Nhà nước về lĩnh vực phát triển rừng, trồng
rừng, tạo giống cây rừng. Truyện “Gieo hạt Điều”
là một bài học về sự thành công và thất bại của
nghề. Từ đó, tác giả rút ra “Bài học kinh nghiệm
của tôi là được củng cố thêm một lần nữa: Cẩn thận
không bao giờ thừa”. Truyện ngắn “Dùng súng bắn
thu hạt bạch đàn giống” thay cho công việc người
công nhân lâm nghiệp phải trèo lên ngọn cây
cao 30-40 mét để hái quả, lấy hạt giống (rất nguy
hiểm tính mạng và tốn kém) theo cách làm của
ngành Lâm nghiệp Australia, nhà khoa học về
rừng của Việt Nam cũng rút ra bài học thực tiễn:
“ Sau buổi thực tập về nhà tôi mới hiểu: Đọc tài liệu
mà không tìm hiểu tới nơi tới chốn thì thực là tai
hại”. Truyện ngắn “Ngã tư oan nghiệt” lại là bài
học đắt giá về quy hoạch đô thị ở một địa
phương phía Nam. Vì “lợi ích nhóm” người ta
tạo ra đoạn đường, ngã ba, ngã tư vì nơi đó cán
bộ có nhà, đất gắn liền với nó chứ không quan

tâm đến hàng trăm hộ gia đình khác trong khu
vực. Thế rồi cái giá phải trả cho những ai trục lợi
cá nhân, “tham vàng bỏ ngãi”, v.v...
Tóm lại, tập truyện ngắn “Con chó vàng của
mẹ” như một thông điệp về lẽ sống, đạo làm
người, phẩm cách trong sáng, hồn nhiên của
người làm khoa học và giá trị tinh thần, lãng
mạn của con người đích thực trong xã hội
đương thời.

Hà Nội, ngày 17/12/2021