HÁI THEO MÙA

HÁI THEO MÙA...

(Đọc Hái dọc đường văn, tiểu luận - phê bình của Nguyễn Thị Thiện,

Nxb Hội Nhà văn, 2022)

BÙI VIỆT THẮNG

                                     NHÀ VĂN BÙI VIỆT THẮNG

Người đàn bà viết văn

HÁI THEO MÙA...

(Đọc Hái dọc đường văn, tiểu luận - phê bình của Nguyễn Thị Thiện,

Nxb Hội Nhà văn, 2022)

BÙI VIỆT THẮNG

Người đàn bà viết văn

Tác giả Nguyễn Thị Thiện (Hội viên Hội NVHN) nguyên là giáo viên dạy
Văn ở trường THPT (từng giữ chức Phó Hiệu trưởng) ở trường THPT Thạch Thất, Hà
Nội. Chắc chắn chị là một giáo viên dạy giỏi và đam mê văn chương viết lách. Hái dọc
đường văn là cuốn bình văn mới nhất của một người, tôi hình dung, lúc nào cũng sôi
sùng sục như một Hỏa Diệm Sơn. Có như thế thì mới trong vòng dăm bảy năm đã in
liền một loạt tác phẩm bình văn: Trang thơ trang đời, Tình quê tình người (tập I và II),
Thơ dâng Mẹ, Quê hương Việt Nam, Tình Cha con, Nơi biên cương Tổ quốc, nay là
Hái dọc đường văn. Cái giỏi của tác giả là trước khi đưa vào sách thành “đội hình đội
ngũ nghiêm ngắn chỉnh tề”, các bài viết phần lớn đã được thể nghiệm in trên các báo
Phụ nữ Việt Nam, Phụ nữ Thủ đô, Văn học và tuổi trẻ, Giáo dục và Thời đại, Văn nghệ,
Văn nghệ công an, Thời báo Văn học nghệ thuật, tạp chí Lý luận, phê bình văn học,
nghệ thuật. Có lần tôi đã động viên: chị xứng đáng là ngòi bút có sức “tả xung hữu đột”.
Hái dọc đường văn gồm 420 trang khổ 14,5 x 205 do NXB Hội Nhà văn ấn
hành. Có thể tác giả Nguyễn Thị Thiện chưa đọc tác phẩm Bình văn hiện đại (Nxb Lao
động, 2010) của PGS. TSKH Đỗ Văn Khang, nhưng ngẫu nhiên hay tất nhiên có sự gặp
gỡ về nền tảng lý thuyết và kinh nghiện thực tiễn của chốn “trường văn trận bút”. Trong
Hái dọc đường văn của nguyễn Thị Thiên, tôi cảm nhận thấy tác giả đã nắm vững lý
thuyết về “bản chất của phê bình văn học hiện đại” được PGS. TSKH Đỗ Văn Khang
trình bày một cách ngắn gọn và khúc chiết. Tuy nhiên, Nguyễn Thị Thiện không hề
“dẫm lên dấu chân người đi trước”. Nhưng “Lý thuyết thì xám còn cây đời mãi mãi tươi
xanh” (Gơt). Lối bình văn của Nguyễn Thị Thiên năng động, linh hoạt và ưu điển nổi
bật là “bấu chặt” vào thực tiễn sáng tác văn/ thơ hiện đại, bám sát văn bản tác phẩm
(thơ là chủ yếu, là sở trường, đôi khi như cách tôi viết về tác giả là “người tương tư thơ
ca”).
Một lối nẻo vào văn chương

2

Tổ chức của Hái dọc đường văn, về hình thức, là một cuộc tổng kết sớm theo cách
“ngoái đầu nhìn lại”: Phần I (Tiểu luận thơ) gồm 17 bài, Phần II (Tiểu luận văn) gồm 14
bài khá tiêu biểu nhờ được tuyển chọn công phu; Phần III (Phụ lục) như là “Tác phẩm
và dư luận”, gồm 10 bài viết của đồng nghiệp văn chương và dạy học về hoạt động
nghệ thuật của Nguyễn Thị Thiện.
“Sống với văn chương cùng thời” là tinh thần nỗ lực đáng ghi nhận của tác giả Nguyễn
Thị Thiện. Ngòi bút bình văn đã mở rộng biên độ quan sát và bình thơ từ Thuật hoài
của Phạm Ngũ Lão (1255-1320) đến Tú Xương (1870 -1907), thời cận đại về tài năng
Việt hóa thơ Đường. Ban đầu khi đọc, tôi nghĩ có thể hơi xa tầm tay với của người bình
văn khi hướng tới những đối tượng thẩm bình này. Song đọc xong thấy yên tâm vì
Nguyễn Thị Thiện đã cố gắng khi bình văn biết tiết chế, biết mình biết ta, biết dừng lại
ở ngưỡng cần thiết, khi đặt mục đích của việc bình văn trước hết là phục vụ công việc
giảng dạy ở bậc THPT. Rồi nữa biết đâu có thể duy tu bảo dưỡng, nâng cấp mở rộng
diện người đọc văn. Và kết quả thật đáng khả quan khi tác giả được ví là “nhịp cầu nối
người đọc với văn chương” (nhận xét của nhà thơ Nguyễn Thị Mai). Phần I, người đọc
thú vị vì tác giả đã “chạm” được đến thơ hiện đại theo cách tiếp cận từ xa đến gần, từ
gần đến xa những thi phẩm Mộ (Chiều tối) của Hồ Chí Minh, Đôi mắt người Sơn Tây
của Quang Dũng, Thời hoa đỏ của Thanh Tùng, Gửi em ở cuối sông Hồng của Dương
Soái, Dẫu xa muôn dặm vẫn tôi Vua Hùng của Nguyễn Huy Hoàng,...Tôi coi đây là một
kiểu “cẩm nang” lợi hại với người đọc là giáo viên và học sinh học Văn ở bậc phổ
thông, vì kèm lời bình thanh thoát dễ đọc, dễ nhớ, dễ vận dụng là những văn bản thơ
được dẫn xuất có độ chính xác cao (về câu chữ, về xuất xứ). Đúng là hợp với phong
cách nhà giáo chuyên nghiệp, tay nghề cao, tình yêu lớn đối với văn chương khi hiện
nay đâu đó đang vang lên lời ca thán về một “văn chương lâm nguy” (đôi khi như là
những thứ, trở thành mode “báo động giả” ).
Là người viết phê bình (chủ yếu văn xuôi) đã hơn một lần viết về đồng hương/ đồng
nghiệp văn chương Hà Tĩnh của mình nên tôi tâm đắc với bài viết đầy đặn (15 trang)
và sâu sắc Những gương mặt nhà báo – nhà thơ quê hương núi Tản sông Đà trong tập
sách này: Tản Đà- Nguyễn Khắc Hiếu ( 1889-1939), là “người của hai thế kỷ” theo
cách định vị của Hoài Thanh – Hoài Chân trong Thi nhân Việt Nam (1942); Ngô Quân
Miện (1925- 2008), một “hồn thơ đôn hậu và tinh tế”; Bằng Việt với phong cách “vừa
trữ tình sâu lắng vừa suy tư, triết lý”; Nguyễn Việt Chiến làm thơ vì “thơ ca đã cứu rỗi
đời tôi”; Trần Hòa Bình (1956-2008) là “nhà thơ đích thực”. Phải nói ngay rằng viết

3

phê bình về đồng nghiệp văn chương, Nguyễn Thị Thiện không phải là người phát hiện,
nhưng là người bồi đắp, tôn vinh những tài năng chữ một cách nghiêm trang, kính cẩn
theo cách dựng tượng đài trên văn đàn. Ở đây cách viết của Nguyễn Thị Thiện là thấu
tình đạt lý. Những bài viết về đồng nghiệp nữ văn chương/ thơ ca (Thúy Ngoan,
Nguyễn Thị Mai), thể hiện cái phần tình cảm đắm đuối của ngòi bút bình văn/ thơ
Nguyễn Thị Thiện. Đây là một điều thú vị và bất ngờ vì nếu ai chưa có điều kiện đọc
được nhiều thơ của hai nữ sỹ này thì qua lời bình của Nguyễn Thị Thiện đã nắm được
thần thái của mỗi người (thơ Thúy Ngoan giúp người đọc biết “trân trọng những gì
mình đang có bởi đó chính là hạnh phúc bình dị của mỗi cuộc đời”; thơ Nguyễn Thị
Mai hướng tâm cảm người đọc đến “những cảnh ngộ kém may mắn”). Tôi nghĩ, trong
những trường hợp này, ngòi bút phê bình của Nguyễn Thị Thiện đã lóe sáng, phát lộ.
Và không riêng tôi, mong muốn nó thường trực hơn.
Phần II (Tiểu luận văn): Một số bài bình văn khá sắc bén như Chất hùng ca trong Lính
tăng của nguyễn Bắc Sơn, Chân dung vua Tự Đức và triều thần qua tiểu thuyết Cuộc
đời xa khuất của Lê Hoài Nam, Những thông điệp mới qua Tuyển tập truyện ngắn Lê
Hoài Nam, Sức mạnh của âm nhạc và tình người qua Dạ khúc, Hồi chuông cảnh báo về
bảo vệ hạnh phúc gia đình nhân đọc Vũ điệu tình yêu của Thu Lâm, Sống là để yêu
thương – nhân đọc Tìm em giữa ngàn sao lấp lánh của Hồ Điệp Thanh Thanh, Nhà văn
Nguyễn Bắc Sơn với người vợ tao khang, Nhà văn Thế Hùng với Ngàn lẻ một truyện
ngụ ngôn và hài. Những tác phẩm văn xuôi mà Nguyễn Thị Thiện bình luận, về cơ bản
tôi cũng đã đọc, nên thấu tỏ năng lực tiếp nhận của tác giả. Không thể nói bình thơ là sở
trường, bình văn là sở đoản của Nguyễn Thị Thiện. Nhưng nếu có được phần tinh tế nào
của ngòi bút thì rõ ràng vẫn khuôn vào phần bình thơ. Tôi nghĩ, sẽ có không ít người
phát biểu đồng tình với nhận xét của tôi khi đọc bình văn Nguyễn Thị Thiện. Đấy
không phải là một lời chê, mà là một công bằng nhận xét đồng nghiệp trong nghề viết
phê bình vốn cực nhọc nhưng ít chiếm được cảm tình của người đọc hơn người sáng
tác. Ở Phần III, đồng nghiệp đã viết về tác giả Nguyễn Thị Thiện rất đầy đủ và công
tâm, riêng bài viết của GS. NGND Nguyễn Đình Chú, tôi thấy, thấu triệt và cổ võ bạn
văn hơn cả.
Lời kết

Trong lĩnh vực văn chương, nhận xét về những gì đã làm được của đồng
nghiệp không khó so với dự đoán đường đi nước bước của người ấy trong tương lai.

4

Làm văn cũng như làm kinh tế, phải có đầu óc, đã đành, lại phải có tiềm lực (vấn đề đầu
tiên). Có hai cách để dấn thân vào trường văn trận bút: một là, bằng sự tinh nhanh của
mình nắm bắt lấy tức thì (hay là sống với) những biểu hiện thời sự của đời sống văn
chương hiện thời (tác giả, tác phẩm, vấn đề, khuynh hướng); viết theo đường hướng này
thì hiệu quả nhanh, kịp thời nhưng cứ mải miết theo nó thì không có điều kiện chuẩn bị
lưng vốn (tác giả, theo tôi, thuộc tyf này); hai là, chuẩn bị cho những trận đánh lớn
(chiến dịch) thì phải đầu tư lớn (thời gian, công sức, trí tuệ, cả vật lực) để xây dựng một
hậu cứ đủ mạnh cho nhiệm vụ lâu dài. Quan sát cách làm văn của Nguyễn Thị Thiện
vừa qua, tôi thấy ít lo lắng hơn so với một số người theo lối “ăn đong” (như các cụ xưa
nói “tay làm hàm nhai”). Tất nhiên mỗi người có một số phận, cảnh ngộ riêng không ai
giống ai. Về kinh tế (kế sinh nhai), tôi đồ, tác giả không đến nỗi vất vả để đến mức phải
bươn chải sớm tối. Nhưng sao cứ thấy vội vã, thấp thỏm mỗi khi giao tiếp với đồng
nghiệp. Ở đây, có vấn đề tâm thế sống hơn là tình thế đời sống chăng?! Vì thế, nên
thường mong muốn bạn văn của mình bình tâm hơn để chuẩn bị những bước đi tiếp
trong nghề văn ngày càng vững vàng hơn, hiệu quả hơn. Công thức hành xử của một
nhà văn là gói gọn trong ba chữ giản dị “đi- đọc- viết”. Hiện nay, tác giả đang đầu tư,
ưu tiên cho sự viết. Trong tương lai (gần và xa) hãy dành thời gian và sức lực cho “đi”
và “đọc” nhiều hơn nữa. Thành công mới đang chờ đón tác giả ở phía trước. Tôi tin
tưởng như thế. Tại sao không?!

Hà Nội, 11-2022
B.V.T