ĐÔI ĐIỀU VỀ VĂN HÓA VĂN HỌC NGA - XÔ VIẾT

ĐÔI ĐIỀU VỀ VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC XÔ VIẾT - NGA

Bùi Minh Trí sưu tâm và giới thiệu

         VĂN HÓA XÔ VIẾT – NGA  là một nền văn hóa lớn.

Cảm hứng chủ đạo của nền văn hoá Xô Viết - Nga chính là cảm hứng sáng tạo thế giới mới, một thế giới tốt đẹp, huy hoàng chưa từng có trong lịch sử. Văn hoá Xô Viết, cũng như Liên Bang Xô Viết, là một hiện tượng lịch sử không thể hồ nghi. Nó đã tạo nên nhiều giá trị chân chính, đạt được những thành tựu xuất sắc, được cả thế giới khâm phục, thiếu chúng không thể hình dung được diện mạo văn hoá thế kỷ XX. Văn hóa Xô viết - Nga và di sản văn hóa được chú trong trong tổng thể hệ thống các giá trị củng cố bản sắc dân tộc, ảnh hưởng đến tất cả các lĩnh vực của xã hội và được coi là cội nguồn của lòng tự hào và yêu nước của con người Xô viết. Trong tiềm thức của người dân Nga , văn hóa cũng được hiểu là tài sản công và trách nhiệm công; văn hóa cũng bao gồm phương tiện truyền thông đại chúng đóng vai trò như một công cụ để phổ biến rộng rãi. Các mục tiêu tổng thể của các chính sách nghệ thuật Nhà nước Nga là hướng tới mục tiêu công dân đạt được các quyền văn hóa toàn diện trong hiến pháp, gọi là tự do sáng tạo và quyền tham gia đời sống văn hóa. Bộ Văn hóa Nga tài trợ các màn biểu diễn kịch mới và các chương trình hòa nhạc, tiền hoa hồng, và mua các tác phẩm nghệ thuật, hỗ trợ đi lại biểu diễn trong nước và quốc tế cho các công ty âm nhạc và kịch, tham gia các giải thi đấu, triển lãm, và lễ hội ở Nga và nước ngoài.

    * VĂN HỌC NGA. Đó  là một trong những nền văn học phong phú và tiên tiến nhất của nhân loại, là một trong những thành tựu rực rỡ nhất của nghệ thuật thế giới, phát triển đến đỉnh cao với những ngôi sao chói lọi như Alexander Pushkin, Lev Tolstoi, Ivan Alekseyevich Bunin, Fyodor Dostoyevsky, Ivan Sergeyevich Turgenev, Anto Chekhov, Nikolai Gogol, Mikhail Sholokhov, Maxim Gorky... Các tiểu thuyết - kiệt tác của văn học Nga rất quen biết, đáng để cho chúng ta ngâm  ngợi và xúc động là:

-Chiến tranh và hòa bình, Ana Karenina,

-Phục sinh của Lev Tolstoy

 -Tội ác và trừng phạt của Fyodor Mikhailovich Dostoevsky

 -Anh em nhà Karamazov của Fyodor Dostoevsky

-Truyện ngắn của Anton Chekhov

-Thép đã tôi thế đấy  của Nikolai A.Ostrovsky

 -Cánh buồm đỏ thắm của Alexander Grin

 -Thời thơ ấu, Người mẹ  của Maxim Gorky

 -Những đêm trắng của Fyodor Dostoevsky

 -Sông Đông êm đềm của Văn hào Sholokhov

 -Người cá của  Alexander Belyaev

     Chúng ta cũng cần quan tâm đến các tác phảm: Tượng đài kỉ niệm người chiến sĩ Xô Viết ở Berlin, nhạc của Chaicopski, Prôkophiev và Sôxtakôvitch cùng nhiều tác phẩm xuất sắc khác của văn học nghệ thuật Nga đã chinh phục trái tim của độc giả, khán giả, thính giả khắp năm châu, trong đó có người Việt Nam chúng ta.

     Những bài thơ hay nhất của đại thi hào Puskin mà cả thế giới ngưỡng mộ là: Tôi yêu em, Gửi, Con đường mùa đông, Ta nhớ biển trước khi cơn bão đến, Biển, Em bảo anh đi đi…Vô tình, Tỉnh thức, Sương và Nắng, Nhớ

Xin mời độc giả thưởng thức bài thơ
TA NHỚ BIỂN TRƯỚC KHI CƠN BÃO ĐẾN
Pushkin
Ta nhớ biển trước khi cơn bão đến:
Ta ghen với từng con sóng trào dâng
Sóng trập trùng lớp lớp mênh mông
Mang tình yêu dưới chân nàng phủ phục!

*
Ta ước ao cùng từng ngọn sóng
Hôn ngón chân yêu kiều bằng dịu nhẹ bờ môi!
Không, chẳng bao giờ giữa năm tháng sục sôi
Cuồng nhiệt nấu nung thời ta trai trẻ

*
Ta từng mong, xót xa đến thế,
Hôn đôi môi nàng Armide tuổi xuân
Hay đôi má hồng rực bỏng thanh tân
Hay bầu ngực, tràn đầy náo nức;

*
Không, chưa bao giờ tâm hồn ta day dứt
Đến dường này vì khao khát đam mê!

                                  Bản dịch thơ của Cẩm Hà

           Sau “Mặt trời thi ca Nga A. Puskin (1799-1837) là các nhà thơ nổi tiếng: Lermontov (1814- 1841), S. Exenin (1895-1925), A. Akhmatova (1889-1966), Vladimir Nabokov (1899-1977), Olga Bergholtz (1910-1975) , V. V. Mayakovsky (1893-1930), V.Tushnova (1915 1965), Y.A. Evtushenko (1933- 2017)… Có nhiều nhà văn nhà thơ dịch Văn học Nga ra tiếng Việt, đặc biệt phải kể đến Thúy Toàn, Nguyễn Thụy Anh, Tạ Phương. Mới đây tháng 2-2018, nhà thơ, dịch giả Nguyễn Thụy Anh có chuyến đi tới Nga nhận giải thưởng văn học Nga thường niên "Ngôn từ - Sợi chỉ gắn kết" dành cho tác phẩm văn học dịch Olga Berggoltz của tôi (NXB Trẻ phát hành năm 2010, nhân kỷ niệm 100 năm sinh nữ sĩ Nga Olga Berggoltz).

Xin mời đôc giả thưởng thức một số bài thơ

CÁNH BUỒM

Lermontov

Thấp thoáng trắng cánh buồm đơn chiếc
Trong mờ xanh sương sớm biển khơi!...
Buồm tìm chi ở chốn xa xôi?
Và bỏ lại gì nơi cố hương thân thiết?…
*
Sóng cuồn cuộn trào dâng, gió rít,
Cột buồm cót két, ngả nghiêng...
Ôi, hạnh phúc - buồm không chạy trốn
Cũng không tha thiết kiếm tìm.
*
Dưới buồm luồng biếc trong như ngọc,
Trên buồm tia nắng rực tựa vàng...
Nhưng buồm vẫn sục sôi đòi bão tố,
Dường như trong bão có bình an.

Bản dịch của Tạ Phương

Nguồn: Thơ trữ tình A.Puskin, M.Lermontov, X.Exenin, NXB Hội nhà văn, 2004

QUÊ HƯƠNG TÔI, PHƯƠNG TRỜI CỦA TÔI ĐÂY

1. Exenin

Quê hương tôi, phương trời của tôi đây
Một dải đất đắng cay và nghiệt ngã.
Chỉ có rừng xác xơ tàn tạ
Chạy dài dài dải đất đá bờ khe.
*
Đứng héo hon già cỗi một nhà thờ
Chĩa lên mây gầy gò cây thập ác.
Con chim cu ốm đau lười nhác
Không bay ra khỏi được những cành buồn.
*
Trên thân người lai láng nước lũ xuân
Cứ mỗi năm mùa băng tan tuyết chảy.
Từ cổ áo và trên vai túi đẫy
Người nguyện cầu tuôn chảy suối mồ hôi.
*
Bụi lấm lem khuôn mặt xạm nắng trời
Cõi xa xăm nuốt trôi hàng thế kỷ
Và thấm vào trong cằn khô thân thể
Nỗi buồn đau, thất thế, nghèo nàn.

1914
Nguồn: Phùng Hồ chọn dịch, Xécgây Êxênhin, NXB Hội nhà văn, 2017

QUÁN CHÓ HOANG

1. Akhmatova

Tất cả chúng ta - lũ say mèm, phóng đãng 

Tụ tập nơi này nào vui thú gì đâu! 

Trên tường kia hoa và chim lử lả 

Dưới đám mây phiêu lãng nát nhàu. 

 *

Anh ngậm chiếc tẩu đen lặng thinh 

Trên tẩu thuốc khói vẽ hình kỳ quặc. 

Chiếc váy bó sát người em mặc 

Muốn tôn thêm vẻ kiều diễm thân hình. 

 *

Ô cửa sổ từ lâu rồi khép chặt: 

Ở đằng kia giông bão, giá băng? 

Cặp mắt anh - mắt chú mèo hoang 

Rất cẩn trọng, so đo và tính toán 

 *

Ôi, trái tim em sao buồn tới vậy 

Phải chăng giờ chết đã tới gần? 

Còn cô ấy say sưa trong điệu nhảy 

Có biết rằng địa ngục ở dưới chân? 

(Đào Tuấn dịch) 

BÃO TUYẾT

Vladimir Nabokov

Trên tường chập chờn bóng tối
Nằm yên đi, thôi đừng có càu nhàu.
Gió thét gào? Ừ thì kệ gió.
Nằm bên lò sưởi chẳng ấm sao?
*
Đêm tai hoạ… Buồn chán trong nhà gỗ…
Sao khó ngủ thế này? Ta sợ gió hay sao?
Nước Nga đấy, đâu phải là bão tuyết!
Là nước Nga đen tối chuyển mình thôi!
*
Chà, tiếng rú gào, tiếng gió rít rợn người!
Nếu có thể – hãy đi ra mà cứu lấy!
Ta á? Đủ rồi, thôi đừng nghe xui dại…
Ta lo được cho mình, dù chẳng có nước Nga!
*
Tiếng gió gào như đang dần lặng đấy…
Lại đột ngột rít lên! Ôi đáng sợ thảo nguyên…
Rồi sáng ra chất chồng từng đống tuyết…
Đến tận mái nhà! Thôi mặc bão! Cứ ngủ ngon.

Bản dịch của Nguyễn Quỳnh Hương

 MÙA LÁ RỤNG

Olga Bergholtz 

Những đàn sếu bay qua. Sương mù và khói toả.
Matxcơva lại đã thu rồi!
Bao khu vườn như lửa chói ngời,
Vòm lá sẫm ánh vàng lên rực rỡ
Những tấm biển treo dọc đại lộ
Nhắc ai đi ngang dù đầy đủ lứa đôi
Nhắc cả những ai cô độc trong đời:
“Tránh đừng động vào cây, mùa lá rụng”
*
Ôi trái tim, trái tim một mình tôi
Đập hồi hộp giữa phố hè xa lạ
Buổi chiều kéo lang thang mưa giá
Khẽ rung lên bên khung cửa sáng đèn
Ở đây tôi cần ai khi xuôi ngược một mình?
Tôi có thể yêu ai? Ai làm tôi vui sướng?
“Tránh đừng động vào cây, mùa lá rụng” -
Nhắc suốt đường cũng chỉ bấy nhiêu thôi!
*
Nếu không có gì ao ước nữa trong tôi
Thì có nghĩa chẳng còn gì để mất
Anh từng ở đây, từng là người thân nhất
Sao phút này làm người bạn cũng không?
Tôi chẳng hiểu vì sao cứ ngùi ngẫm trong lòng
Rằng sẽ phải xa anh vĩnh viễn
Anh - con người không vui, con người bất hạnh
Con người đi đơn độc quá trong đời
Thiếu cẩn trọng chăng? Hay chỉ đáng nực cười?
Thôi, hãy biết kiên tâm, mọi điều đều phải đợi
*
Dịu dàng quá, dịu dàng không chịu nổi!
Mưa thầm thì rơi mãi lúc chia ly
Mưa tối rầm nhưng ấm áp nhường kia
Mưa run rẩy trong ánh trời chớp loá...
Anh hãy cố vui lên dù con đường hai ngả
Tìm hạnh phúc bình yên trong ấm áp cơn mưa!...
*
Tôi ra ga, lòng lặng lẽ như xưa
Một mình với mình thôi, chẳng cần ai tiễn biệt
Tôi không biết nói cùng anh đến hết
Và bây giờ còn phải nói gì thêm!
Cái ngõ con đã tràn ngập màu đêm
Những tấm biển dọc đường càng thấy trống:
“Tránh đừng động vào cây,mùa lá rụng...”

Bản dịch của Bằng Việt.

CÁI CHẾT CỦA LÊ NIN

1. Mayakovsky
   (trích đoạn trong trường ca "Vladimir Ilich Lenin" sáng tác năm 1924)
   Hôm qua,
       sáu giờ năm mươi phút,
            đồng chí Lê Nin từ trần.
   Năm này chứng kiến một lần,
          điều bất hạnh trăm năm không thấy nữa.
   Ngày này,  muôn thuở,
           sẽ là truyền thuyết đau thương.
   Tin kinh hoàng,
       sắt thép cũng bật tiếng kêu than
   Sóng nức nở
       giữa lòng người Cộng sản
   Sức nặng đè ghê gớm
       không lê nổi chân đi
   Biết thế nào đây
       tự thuở xưa và thuở bây giờ
           nói làm gì nữa
   Nhà hát lớn trôi, trên đường to, phố nhỏ
          như một cỗ xe tang
   Niềm vui bò như ốc như sên
   Nỗi buồn chạy như điên như dại
   Không ánh mặt trời
      không ánh băng chiếu rọi
   Tất cả rắc lên một lớp tuyết đen
      sàng qua báo chí
   Tin ập đến
      Người công nhân trước máy
           Một viên đạn bắn vào đầu
   Như có ai đã đổ
        một chén lệ xuống bàn dụng cụ
   Người nông dân
     từng chứng kiến bao cảnh chuyển vần,
        nhìn tận mắt bao lần cái chết
   Thế mà giờ đây các bà quay lưng, quệt mắt
   Nhưng ngấn lệ đen
      dấu tay chùi trên má còn hoen.
   Cả những người dằn lòng như đá lửa
     Cả những người ấy nữa
         cũng cắn môi đến nát thịt da
   Trẻ nhỏ bỗng nghiêm trang như các cụ già
   Các cụ già khóc như trẻ nhỏ.
   Gió  trên mặt đất
      xua tan nỗi nhớ
   Đất  chuyển mình thức tỉnh
       mà chẳng nhận ra
   Trong căn phòng lạnh lẽo Mạc tư khoa
   Có chiếc quan tài
     của người con, và của người cha
          của cách mạng
   Nếu giờ đây
     có ai nhiều phép lạ  hô to:
   Chúng ta thà chết cho người sống lại !
   Kè đường phố sẽ phá tung, mở rộng
   Mọi người sẽ đổ xô vào chỗ hy sinh,
      miệng vẫn ca vang
   Nhưng phép lạ ấy làm gì có được
   Mà luống công mơ ước
   Chỉ có Lê Nin
      Chỉ có chiếc quan tài
           đè nặng xuống vai
   Chỉ một người  trọn một đời
        chịu đựng nỗi khổ đau nhân loại.
   Bản dịch của Thép Mới
   

CON TIM EM ĐANG ĐẬP
V.Tushnova 

Con tim em đang đập,
tấm thân đầy tin tưởng ấm nồng…
Vậy mà anh nhận về quá ít
từ những gì em muốn hiến dâng anh.
Có nỗi buồn như mật ngọt,
Có nỗi đau anh đào dại héo khô,
cả vui sướng của bày chim rạo rực  
cả áng mây lãng đãng tan ra…
Tiếng cây cỏ rì rào không mỏi mệt
dưới sông nghe ngọng nghịu tiếng sỏi lăn,
không dịch được sang ngôn từ nào khác.
Có hoàng hôn chậm rãi màu đồng,
tiếng lá rụng như mưa rào rực sáng…

Có lẽ là anh quá giàu rồi
đến mức

anh không cần gì nữa!

Bản dịch của Nguyễn Tùng Cương

KHÔNG CẦN MỘT NỬA
Y.A. Evtushenko
Xin đừng cho tôi một nửa bao giờ
Cho tôi cả bầu trời, cho tôi tròn mặt đất
Biển cả với sông ngòi núi cao cùng hẻm thấp
Ðừng cắt rời, che chắn, để cho tôi!
*
Cuộc đời ơi, tôi sống đâu cắt khúc?
Ðừng bắt tôi thu hẹp lại đời mình!
Tôi không muốn hưởng nửa phần hạnh phúc
Thì một nửa đau thương, đừng cứ phải để dành
*
Nếu chỉ có trên đời cái gì cần một nửa
Thì chỉ là chiếc gối của tình yêu
Khi tay em rụt rè khẽ ấp lên bên má
Mặt chiếc nhẫn long lanh như một ánh sao chiều.

Bản dịch của Bằng Việt
Nguồn: Thơ trữ tình thế giới thế kỷ XX, Bằng Việt dịch, giới thiệu và chú giải, NXB Văn học, 2005

      *ÂM NHẠC NGA. Nói đến Văn hóa Nga, không thể không nói đến âm nhạc Nga. Âm nhạc Nga  có sức sống bền bỉ, mãnh liệt, mênh mang, hòa đồng điệu với tâm hồn Nga trong sáng, đôn hậu . Đó cũng là một trong những điều giải thich tại sao mà những người Việt chúng ta đã từng sống học tập và làm việc ở nước Nga mãi mãi yêu nước Nga. Đến nay, âm nhạc Nga vẫn có chỗ đứng nhất định trong đời sống nhạc Việt, trở thành những bài hát bất hủ mà nhiều người nghe nhạc Việt yêu mến. Rất nhiều bài hát Nga đã, đang và sẽ mãi mãi làm chúng ta say mê. Mỗi khi chúng tôi gặp bất cứ chuyện khó khăn trắc trở nào trong cuộc sống, chúng tôi chỉ cần mở lên nghe các bài ca “Chiều ngoại ô Matxcơva”, “Cánh đồng Nga”, “Đôi bờ”, " Thời thanh niên sôi nổi ", “Cuộc sống ơi ta mến yêu người”, hoặc  “Nước Nga Tổ quốc tôi”, "Xi-bê-ri nở hoa" ,“Cô gái Volga”, “Kachiusa”, “Kalinka”, “Chiều hải cảng”, "Thùy dương" "Triệu bông hồng"…  là chúng tôi lại bật lên đầy sức sống.

Xin  mời độc giả  nhẩm vài hát bài hát được yêu thích nhất

ПОДМОСКОВНЫЕ ВЕЧЕРА

Nhạc : В. Соловьева-Седого
Lời: М. Матусовского

CHIỀU NGOẠI Ô MATXCOVA

Chiều thanh vắng là đây âm thầm gió rì rào,

Rừng cây chim buông lắng suốt canh thâu

Ơi em thấu chăng tình trong lòng bao trìu mến,

Matxcơva bên chiều vắng thanh bình

(Hỡi em thấu chăng tình trong lòng bao trìu mến,

Matxcơva bên chiều vắng thanh bình)

 *

Dòng sông lướt nhẹ trôi xuôi về phía chân trời

Màn đêm lung linh sáng ánh trăng soi

Vời xa thoáng đưa về bao lời ca nồng thắm

Chứa chan vui trong chiều vắng yêu đời

 *

Kìa em ngước nhìn ai đôi cặp mắt nâu huyền

 Dường như bao lưu luyến mối tơ duyên

Sao không nói lên lời trong lòng bao trìu mến

Matxcơva trong chiều vắng thanh bình

CÁNH ĐỒNG NGA
Nhạc: Я. Френкель
Lời: И. Гофф
Chiều về lướt trên đồng lúa quê hương
Vầng trăng chiếu sáng haylung linh tuyết nhẹ rơi
Ôi nước Nga mến yêu! Lòng tôi mãi bên Người
Dù trong hạnh phúc hay gian lao cùng Người đi tới
*
Hỡi ơi cánh đồng, cánh đồng lúa quê hương
Chặng đường gian khó tôi bước đi theo Người
Tuổi xuân hiến dâng Người
Niềm mơ ước bên Người
Đồng xanh yêu mến xin nguyện hiến dâng trọn đời
*
Dù rừng rậm hay biển khơi
Đẹp nào bằng cánh đồng tôi
Nơi mênh mông ngút xanh chân trời
Và trên cao gió tuyệt vời
Và ngàn lời xin ngợi ca
Ơi bao la đất quê ta
Đi bên nhau vẫy tay xin chào gió thơm hương đồng sóng lúa vàng.
 

   Bùi Minh Trí bày tỏ cảm xúc của mình khi với thi ca Nga:

MỘT THOÁNG THƠ CA NGA

 Những con đường vàng lá mùa thu 

Cánh buồm trắng biển bờ xa xanh thắm 
Cái huyền ảo của mùa đông tuyết trắng 
Và diệu kỳ lòng nhân hậu Nga

 *

Đã hòa vào bay bổng những vần thơ 
Của Pus-kin, Mai-a, Ler-mon-tov, 
Của Ber-gol, Akhmatova, Nabokov… 
Những ngôi sao sáng rực trời thơ

*
Ta lặng nghe bát ngát "Cánh đồng Nga" ^{(1 )} 
Thấm thía vào tim nỗi buồn da diết 
"Chiều Mat-xcơ-va" ru hồn thân thiết
Rung cảm tình em sâu lắng "Đôi bờ"

Sương chiều tan, mây hồng ánh "Von-ga" 
Tóc em bay như mùa xuân làn sóng
"Hải cảng chiều" vẫy khăn xanh lưu luyến, 
"Xi-bê-ri nở hoa" xanh mát đêm trường

 *

Tình ai chắp cánh "Triệu bông hồng" 
Hàng "Thùy dương" xanh mờ in bóng
Chiều tan ca hát "Mến yêu cuộc sống" 
Thân thương ngàn đời "Tổ quốc Nga"... 
____________________________ 
(1)Những từ viết trong ngoặc kép là tên các bài hát Nga bất hủ quen thuộc