SỰ ĐỒNG ĐIỆU GIỮA THƠ VÀ NHẠC...

SỰ ĐỒNG ĐIỆU GIỮA THƠ VÀ NHẠC

QUA CA KHÚC “MẸ CỦA NHỮNG ĐỨA CON LIỆT SĨ”  

                                   NGUYỄN THỊ THIỆN                

      Biết  ơn nguồn cội và những người có công là nguồn cảm hứng lớn trong nên thơ ca và âm nhạc Việt Nam. Bài  thơ "Mẹ của những đứa con liệt sĩ" do Chu Linh sáng tác là một áng thơ lắng đọng từ tâm can khiến người đọc rưng rưng nước mắt. Đồng cảm với tác giả, Giáo sư  Tiến sĩ, Anh hùng lao động Nguyễn Anh Trí đã phổ nhạc áng thơ thành bài hát cùng tên. Ca khúc trở thành “đứa con” chung, là tiếng nói từ trái tim tri ân với anh linh các liệt sĩ và tấm lòng thương yêu con vô hạn, đức hy sinh cao cả các mẹ liệt sĩ.

     1- “Với tôi, đây là bài thơ hay nhất của nước ta về đề tài mẹ liệt sĩ" (Vương Trọng) Bài thơ được viết theo thể tự do, gồm 28 dòng thơ, đã lay thức tâm trí rất nhiều bạn đọc. Câu mở đầu giới thiệu khái quát về hoàn cảnh của người chiến sĩ: "Các anh hy sinh ở mặt trận miền Tây”. Chiến tranh biên giới Tây Nam là cuộc chiến lớn của dân tộc (1978 – 1979), Quân đội nhân dân Việt Nam tổng công kích giải phóng Campuchia, tấn công địch, đẩy lui các cánh quân Pol Pot xâm lấn, giải phóng vùng biên giới Tây Nam. Trong các trận chiến ấy, nhiều chiến sĩ đãhy sinh. Tuy ở nơi xa nhưng như có thần giao cách cảm, tác giả cảm nhận về người mẹ liệt sĩ “máu mẹ thấm bầm đất miền rừng xa ngái/ chiều chiều dõi mắt về phương ấy/ lòng mẹ chiều nào cũng có mặt trời rơi ". “Bầm” là tính từ chỉ sắc máu khô thâm tím, sẫm đen. Mỗi ngày “lòng mẹ chiều nào cũng có mặt trời rơi".  Đây quả là tứ thơ lạ về niềm trông ngóng, hy vọng con trở về và nỗi đau đớn tột cùng khi mẹ nghe tin đứa con hy sinh.  Nỗi đau khiến mẹ hẫng hụt như tuột mất một cái gì quá lớn lao. Ngôn ngữ thơ giàu mỹ cảm tiếp tục khắc họa hình ảnh mẹ: "dáng mẹ còng lưng đối xứng với chân trời/ bóng mẹ nổi lằn trên bờ vùng, bờ thửa/ chiều chiều bóng núi sà xuống ngõ/ bóng mẹ nhập vào bóng núi rừng xa ". Sự thông minh trong quan sát và sự tỉnh tế trong cảm nhận khiến chủ thể trữ tình khắc họa chân dung người mẹ hiện lên vừa sống động vừa tầm sức khái quát cao, phát hiện ra vẻ đẹp khác biệt người thường không thể thấy. Các hình ảnh thơ nối tiếpđó đều rất ám ảnh: Bóng mẹ lằn trên đồng ruộng quê hương:“lằn” là từ chỉ một vết nổi dài và hằn rõ. Còn nữa: bóng mẹ nhập vào bóng núi rừng xa; mẹ không còn là sinh thể độc lập nữa. Mẹ đã hóa thân, hòa nhập vào núi rừng quê hương. Cảm động làm sao khi dáng lưng còng của mẹ đối xứng với đường chân trời xa tít tắp. Chân trời còn có giới hạn nhưng lòng mẹ mênh mông. Điều này cho thấy tình mẹ thương con vô hạn, không có biên giới, không gì có thể cân đong hay đo đếm được. 

        Đoạn thơ đầu Chu Linh miêu tả người mẹ ở góc độ khách thể. Phần thơ tiếp, tác giả hóa thân, thấu nhập vào tâm trạng của mẹ để bộc lộ cảm xúc: "Thương trẻ là nỗi đau dằn vặt thân già". Lời thơ cô đọng như những câu tục ngữ, đúc kết từ thực tiễn cuộc sống. Người già đã dành cả đời lao động vì gia đình và xã hội, lẽ ra  được sống  an nhàn bên con cháu. Song vì sự nghiệp cao cả bảo vệ đất nước, mẹ đã dâng hiến cho dân, cho nước  đứa con dứt ruột sinh ra và nuôi dưỡng đến trưởng thanh. Chiến đấu bảo vệ độc lập của Tổ quốc, các con mẹ đã nằm lại nơi chiến trường, mẹ sống trong nỗi đau không lời nào tả hết được. Sự đồng cảm và thấu hiểu sâu sắc nỗi lòng mẹ thể hiện qua những câu thơ mang nỗi đau nhục thể: đầu mẹ đêm đêm như có rễ xuyên, mưa xối. Nỗi đau của mẹ hay cũng chính  nỗi lòng của tác giả? Thật khó phân biệt bởi sự thấu cảm đạt tới mức độ tri kỷ. Biện pháp tu từ ẩn dụ khiến ngôn ngữ thơ giàu hình tượng, người đọc như đau cùng nỗi đau cả thể chất và tinh thần của mẹ. Nhưng phần thơ không bi quan, không hề có một lời than tiếc, trách móc. Hơn ai hết, mẹ hiểu rõ sự hy sinh của con mẹ là vì mục đích cao đẹp. Nhà thơ cảm phục và ngưỡng mộ: "Lòng mẹ rộng quá biển trời biên giới/ Mái tóc bạc đêm đêm gối tận chỗ anh nằm!” Câu thơ nhấn mạnh tấm lòng mẹ liệt sỹ yêu thương các con vô bờ.  Mẹ dù đã tuổi cao sức yếu nhưng mái tóc bạc đêm đêm vẫn gối tận chỗ anh nằm. Lòng mẹ vẫn muốn về nơi con an nghỉ để mong vỗ về, chở che đứa con yêu dấu đến hơi thở cuối cùng...

          Là đồng đội của các liệt sĩ, tác giả“đưa mẹ thăm nghĩa trang Trường Sơn”, đến “bên chỗ các con mình yên nghỉ/  mẹ đã như được thấy các anh về’. Lời thơ chân thực, giọng thơ lắng lại nghẹn ngào. Cảm xúc trào dâng khiến tác giả viết những lời thơ thăng hoa như vút trên đôi cánh lãng mạn:“Mẹ đã như được đến mọi miền quê/ đất nước yêu thương thấm máu bao bà mẹ/ đất nước yêu thương ngàn đời tươi trẻ/ với những đứa con sống mãi tuổi xuân xanh”. Các con mẹ hy sinh không vô ích. Các anh sẽ bất tử  cùng với tuổi xuân xanh, lứa tuổi đẹp nhất đời người. Những hàng bia mộ san sát bên nhau lúc này như đoàn quân trong đội hình trước giờ xuất kích“nghiêm trang, lặng lẽ”, từng người“đã xưng tên cùng với chiến công” trước mẹ.  Khi đọc bài thơ này hồi còn làm ở Tòa soạn báo Quân đội Nhân dân, nhà thơ Vương  Trọng đã rất thích. Gần đây, trên trang facebook, nhà thơ chia sẻ: "Càng đọc tôi càng ngạc nhiên thích thú về những hình ảnh táo bạo và cái hay, cái lớn của bài thơ. Không biết với các bạn thì sao, với tôi, đây là bài thơ hay nhất của nước ta về đề tài mẹ liệt sĩ".

   2- Sự đồng điệu cảm xúc và “đứa con chung” ra đời

Bởi có giá trị đặc biệt xuất sắc, bài thơ  được chọn đăng trong Tuyển tập "Nửa thế kỷ Thơ” (1957- 2007) - NXB Quân đội nhân dân – Hà Nội 2006.

Yêu thích và vô cùng xúc động khi đọc bài thơ, Giáo sư Tiến sĩ, Anh hùng lao động Nguyễn Anh Trí đã dày công tìm hiểu về tác giả và hoàn cảnh ra đời của bài. Ông đã liên hệ với thư viện Quân đội để biết tường tận về tác giả bài thơ và đã chia sẻ: "Chu Linh tên thật là Nguyễn Văn Thắng, quê ở Thọ Xuân – Thanh Hóa, vốn là một người lính. Là người đã chứng kiến những mất mát, hy sinh cao cả của những chiến binh đồng đội nơi chiến trường, cũng là người chứng kiến và thấu hiểu những nỗi xót đau vô hạn của các bà mẹ ở hậu phương có con  hy sinh nơi chiến trường xa. Phải là người trong cuộc mới hiểu hết, mới viết ra được những câu thơ sâu sắc, thực và sống động đến thế".

Sở dĩ Chu Linh có thể viết được bài thơ thầm đẫm hơi thở sự sống, làm xúc động người  như vậy bởi ông là người có tấm lòng yêu đất nước, yêu con người sâu nặng, đồng thời là người đã lặn ngụp giữa bao gian nan dâu bể của cuộc sống, từng trải nơi sinh tử của trận mạc mới có thể đồng cảm sâu sắc và tái hiện chân thật được nỗi lòng của người mẹ liệt sĩ như vậy. Trân trọng, kính phục các mẹ liệt sĩ, đồng điệu cảm xúc với tác giả bài thơ, Nguyễn Anh Trí đã ủ ấp, trăn trở nhiều tháng ngày. Đến nay, ông vừa hoàn thành việc phổ nhạc bài thơ thành ca khúc cùng tên.

 Nhạc phẩm được trình bày bởi ca sĩ Anh Thơ với sự hòa âm của Trọng Phương. Tin rằng có giai điệu âm nhạc chắp cánh, bài thơ càng có sức lan tỏa rộng rãi và cộng hưởng nhiều hơn nữa tới bạn đọc khán thính giả cả nước.

  Tác phẩm "Mẹ của những đứa con liệt sĩ" của hai tác giả không chỉ nói về một người mẹ cụ thể mà về người mẹ liệt sĩ nói chung, mang ý nghĩa điển hình. Tấm lòng  người mẹ trong bài thơ tiêu biểu cho hàng trăm nghìn Bà Mẹ Việt Nam Anh hùng cùng hàng triệu mẹ liệt sỹ khác trên cả nước. Ca khúc không có một từ nào nói đến chữ biết ơn nhưng thấm trong từng câu, từng chữ, hai tác giả đã nói hộ chúng ta lòng ghi nhớ sâu sắc công lao và lòng tri ân với các thương binh, liệt sĩ, với tấm lòng Người Mẹ Liệt Sĩ đã dâng hiến những đứa con tuổi xuân phơi phới cho nhân dân, cho đất nước. (Sau đây là văn bản bài thơ)

MẸ CỦA NHỮNG ĐỨA CON LIỆT SĨ -                                                                                                           Chu Linh

Các anh hy sinh ở mặt trận miền Tây

máu mẹ thấm bầm đất miền rừng xa ngái

chiều chiều dõi mắt về phương ấy

lòng mẹ chiều nào cũng có mặt trời rơi.

dáng mẹ còng lưng đối xứng với chân trời

bóng mẹ nổi lằn trên bờ vùng, bờ thửa

chiều chiều bóng núi sà xuống ngõ

bóng mẹ nhập vào bóng núi rừng xa.

Thương trẻ là nỗi đau dằn vặt thân già

đầu mẹ đêm đêm như có rễ xuyên, mưa xối

lòng mẹ rộng quá biển trời biên giới

Mái tóc bạc đêm đêm gối tận chỗ anh nằm…

Tôi đưa mẹ thăm nghĩa trang Trường Sơn

hai ngày đường suốt một thời đánh Mỹ

đứng bên chỗ các con mình yên nghỉ

mẹ đã như được thấy các anh về

mẹ đã như đượcđến mọi miền quê

đất nước yêu thương thấm máu bao bà mẹ

đất nước yêu thương ngàn đời tươi trẻ

với những đứa con sống mãi tuổi xuân xanh

Hỡi anh Cẩn, anh Quán* cùng các chị, các anh

dẫu hôm nay không còn để chào, thưa mẹ

những hàng bia nghiêm trang, lặng lẽ

đã xưng tên cùng với chiến công

Như tiếng những bước chân bạt đồi, xẻ đá

xen trong trống ngực mẹ bồi hồi

và dang hiên ngang của những tượng đài

mẹ đã thấy các con mình trong trận.

*Anh Cẩn, anh Quán – hai anh em đều hy sinh ở mặt trận miền Tây và

hài cốt cũng được đồng đội đưa về nghĩa trang Trường Sơn.

Nguồn:  "Nửa thế kỷ Thơ” (1957- 2007)  NXB Quân đội nhân dân – Hà Nội 2006.

(ĐC NGUYỄN THỊ THIỆN  – Nhà số 2 ngõ 19/20 Trần Quang Diệu, Ô Chợ Dừa, Đống Đa, Hà Nội).