TẾT XƯA

TẾT XƯA

Vũ Nho

Trong tâm thức của mỗi người Việt, ngày Tết là một ngày thiêng liêng. Đó là ngày đoàn tụ gia đình, ngày con người trở về với quê hương bản quán, về với họ hàng, tổ tiên. Tết không chỉ là dịp nghỉ ngơi, được vui chơi, mà đó còn là dịp để sum họp, để thăm hỏi, chúc tụng. Với nhà văn Vũ Bằng Tết là phải về quê. Bởi vì về quê là “ trở về nguồn cội để cảm thông với ông bà, tổ tiên, với anh em họ hàng, với đồng bào thôn xóm” ( Thương nhớ mười hai). Tôi muốn cùng mọi người trở lại Tết xưa qua một số bài thơ chưa xa lắm.

Bắt đầu bằng không khí chuẩn bị cho tết. Hãy cùng nhà thơ Đoàn Văn Cừ đi một phiên chợ tết nửa đầu thế kỉ XX. Nhà thơ họ Đoàn đã ghi sâu vào trí nhớ nhà phê bình Hoài Thanh đến mức “ Cái tên Đoàn Văn Cừ trong trí tôi đã lẫn với màu bánh chưng, mùi thuốc pháo, vị mứt gừng” ( Thi nhân Việt Nam). Cũng chỉ vì Đoàn Văn Cừ đã vẽ bức tranh thơ Chợ tết “đầy rẫy sự sống và rộn rịp những hình sắc tươi vui”. Đây là cảnh đi chợ:

Những thằng cu áo đỏ chạy lon xon

Vài cụ già chống gậy bước lom khom

Cô yếm thắm che môi cười lặng lẽ

Thằng em bé nép đầu bên yếm mẹ

Hai người thôn gánh lợn chạy đi đầu

Đây là cảnh bán mua:

Người mua bán ra vào đầy cổng chợ

…

Anh hàng tranh kĩu kịt quẩy đôi bồ

Tìm đến chỗ đông người ngồi dở bán

Mấy thầy khóa gò lưng trên cánh phản

Tay mài nghiên hí hoáy viết thơ xuân

…

Lũ trẻ con mải ngắm bức tranh gà

Quên cả chị bên đường đang đứng gọi.

Mấy cô gái ôm nhau cười rũ rượi

Cạnh anh chàng bán pháo dưới cây đa

Chợ họp từ sáng sớm “tưng bừng như thế đến gần đêm”.

Đấy là phiên chợ tết điển hình trên mọi miền quê. Nhưng có một bài thơ Tết của Vân Đài tả chợ tết phương Nam, chỉ đặc tả cảnh chợ búa, bà mình đi chợ tết và chảo mứt gừng nghe cũng rất chi ấn tượng, rất chi Nam bộ:

Dưa hấu xuồng con nặng lướt qua

Ruột vàng mát rượi cát Trà Kha

Chợ ba đêm tết gà quên sáng

Đèn đọ sao khuya khách lạc nhà

Bà nội mấy lần đi chợ tết

Thúng đầy cam đỏ gánh mùa xuân

Trẻ em áo mới vây quanh bếp

Xem mẹ ngồi xên chảo mứt gừng

Đợi tết quê Nam

Sắm tết phải đủ cả vật chất và tinh thần như hai vế đối cân đối về điều này: “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”. Đã đi chợ chuẩn bị thịt mỡ, dưa hành, các nguyên liệu gói bánh chưng xanh, phải ghé qua hàng thầy đồ của nhà thơ Vũ Đình Liên để làm đôi câu đối đỏ. Ông đồ ấy bày mực tàu, giấy viết bên phố đông người qua:

Bao nhiêu người thuê viết

Tấm tắc ngợi khen tài

Hoa tay thảo những nét

Như phượng múa rồng bay

Ông đồ

Có đôi câu đối, có thể tiện mua mấy bức tranh Đông Hồ nữa. Thế rồi náo nức chờ ngày đầu năm mới.

Những ngày áp Tết, vất vả nhất là những người mẹ, người chị, những người lo lắng, sắm sửa mọi thứ cho gia đình. Hãy xem nhà thơ Nguyễn Bính thuật lại cái vất vả của người mẹ trong bài “ Tết của mẹ tôi”:

Tết đến mẹ tôi vất vả nhiều

Mẹ tôi lo liệu đủ trăm chiều

…

Giết lợn, đồ xôi, lại giết gà

Cỗ bàn xong cả từ hôm qua

Suốt đêm giao thừa mẹ tôi thức

Lẩm nhẩm cầu kinh Đức Chúa Ba

Cái Tết nghèo chưa xa trong kí ức của nhà thơ Hằng Phương thật cảm động. Biết bao đứa trẻ nhà quê đã từng vui với đôi guốc quà Tết của người mẹ:

Mẹ ơi! Nhớ Tết năm nào

Mẹ mua guốc mới ướm vào chân con

Con đi lếch thếch trên giường

Đợi ngày mồng một ra đường mới tinh

Quà tết nhớ mẹ

Năm mới, nhiều thứ cần phải “mới tinh” cho nên đôi guốc ấy, người con mới “đi trên giường”. Quần áo mới là mơ ước chẳng những của trẻ nhỏ mà cả những chàng trai, cô gái ( mà nhà thơ Anh Thơ gọi bẵng đĩ nhớn) :

Đĩ nhớn mơ chiếc váy sồi đen nhức

Bà lão nằm tính tuổi sắp thêm năm

Trích theo Thi nhân Việt Nam

Có lẽ náo nức, phấn khởi và mong mỏi nhất ngày Tết vẫn là những đứa trẻ. Chúng mong Tết sẽ được thêm tuổi để lớn thêm, được “lì xì”, mở hàng một ít tiền, được về quê, được đi chúc tết theo cha mẹ. Đây là tâm trạng của mấy em nhỏ trong bài “ Đợi tuổi” của nhà thơ Nguyễn Hoàng Sơn :

Mẹ bảo : “ Ba mươi Tết

Đúng vào lúc giao thừa

Trời gọi từng người một

Rồi lấy tuổi ra cho

Mấy anh em đều lo

Chẳng may mà ngủ mất

Trời gọi không thấy mặt

Là bé mãi thế thôi!

Nồi bánh lịch bịch sôi

Hương nếp bay thơm phức

Mẹ thức con cũng thức

Và rồi sớm mồng một thích nhất là được «mở hàng » như lời kể của Nguyễn Bính :

Sáng nay mồng một sớm tinh sương

Mẹ tôi cấm chúng tôi ra đường

Mở hàng mỗi đứa năm xu rưỡi

Rửa mặt hoa mùi nước đượm hương

Tết của mẹ tôi

Mới gần đây thôi, nhà thơ Xuân Quỳnh trong bài “Tiếng gà trưa” cho chúng ta biết cảm giác sung sướng của người cháu chờ đợi, mong mỏi Tết để mặc bộ quần áo “mới tinh” ( may phòng lớn vừa dài vừa rộng), dù đó chỉ là loại vải thông thường trúc bâu và chéo go, giờ có bói cũng chẳng ra:

Cháu được quần áo mới

Ôi cái quần chéo go

Ống rộng dài quét đất

Cái áo cánh trúc bâu

Đi qua nghe sột soạt

Tiếng gà trưa

Nhà thơ Thu Nguyệt, trẻ hơn Xuân Quỳnh, nhưng kí ức về Tết xưa của chị cũng rất hồi hộp, rất vui, rất đẹp:

Hồi xưa tết thiệt là vui

Ta trong trẻo đến khóc cười cũng trong

Tim theo nhịp quết bánh phồng

Chiều ba mươi gánh nước sông đổ tràn

[…]

Mẹ bày bánh mứt ra khay

Trẻ con như cánh bướm bay khắp đường

Tết quê

Trẻ con ra đường với quần áo nhiều màu sắc nên như cánh bướm bay. Còn các cô gái đến tuổi cập kê thì kín đáo khoe vẻ đẹp của mình. Ấy là nét đáng yêu, đáng quý trong mười điều đáng yêu của người con gái : “Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua” trong “Ngày xuân” của Anh Thơ :

Lũ con gái rộn ràng cười nói, nói

Khoe hàm răng đen nhánh mắt đa tình

Ngày xuân

Thế rồi cái mà các cô chờ đợi nhất là đi xem chèo ngày xuân. Thực chất là đi tới nơi hò hẹn với chàng trai mà cô từng thầm thương nhớ, có hẹn hò. Cô đi xem chèo, nhưng “ Em mải tìm anh chả thiết xem”. Và khi chàng trai lỡ hẹn thì cô gái băn khoăn mãi:

Anh ạ mùa Xuân đã cạn ngày

Bao giờ em mới gặp anh đây?

Mưa xuân – Nguyễn Bính

Hoài niệm Tết xưa, nhà thơ Nguyễn Việt Bắc viết cả một bài thơ với nhan đề ấy về cái tết nông thôn với chợ tết, cây đu, đèn dầu, việc giết lợn, làm lòng. Đây là mấy dòng kết:

Tết xưa chẳng có phấn son

Mà môi, má thắm còn hơn bây giờ

Trăm giấc mơ, nghìn giấc mơ

Thèm thêm tiếng pháo tết xưa lạ lùng

Bây giờ vật chất đủ đầy hơn, không phải lo sắm tết, chuẩn bị tết trước đó cả mấy tháng trời nữa. Quần áo mới cho trẻ con cũng không phải lo lắng, không phải chắt chiu cả năm nuôi gà như người bà trong bài “ Tiếng gà trưa” . Và cái chuyện “đốt inh nhà” pháo chuột , dán tranh gà “ lên khắp cột” cũng không gặp như trong bài thơ “ Tết của mẹ tôi” của Nguyễn Bính nữa.

Xem Chèo cũng không phải chờ đợi , vì có thể mở tivi xem rất nhiều chương trình văn nghệ. Muốn hò hẹn thì gọi trực tiếp hoăc nhắn tin qua điện thoại di động, qua iphone, ipad,…Nhiều thứ thay đổi cùng với nhịp sống công nghiệp, cùng với đời sống vật chất và văn hóa ngày càng đủ đầy hơn. Mới đấy thôi mà “ Tết ngày xưa giờ đã xa” ( Thu Nguyệt). Vì thế giở lại những vần thơ TẾT XƯA cũng là một cách chơi Tết của chúng ta nhân năm mới.

Hà Nội, 21/11/2014

BÀI ĐĂNG TRÊN BÁO QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN CUỐI TUẦN SỐ TẾT NĂM 2015