MIỀN NGHIỆM ĐA THỨC CỦA HÀ LINH

THỬ TÌM MIỀN NGHIỆM ĐA THỨC CỦA HÀ LINH

  Đọc Đa thức, nhà xuất bản Hội nhà Văn, Hà Nội, 2008

          Trong những thông tin không nhiều mà tập Đa thức tiết lộ về Hà Linh, chúng ta biết anh có một người thầy dạy toán rất yêu văn:

          Ngày xưa Thày mắc toán vào thơ

          đọc định lí bằng những câu lục bát

          khắc lên bảng cả cầu vồng câu hát

          những đường cong cung bậc của tình yêu

                                      Mai mối hoàng hôn

Và Hà Linh đã chịu ảnh hưởng sâu sắc của người thầy đó, đã nhuần thấm tinh thần toán học giàu chất thơ văn đó “Phương trình bậc n thấm từ sách sang em”. Anh muốn thấy cuộc đời như một đa thức đa chiều, muốn lý giải số phận bằng cái nhìn toán học :

          Áo khoác lên ta những mảng thiếu thừa

          cong với thẳng ghép may thành số phận

                                      Đa thức

Và đặc biệt là với tình yêu, một vấn đề mà bao nhiêu người đã cất công định nghĩa, tìm tòi, lí giải, Hà Linh cũng muốn nhìn nhận và giải quyết từ góc độ toán học đó. Đây là giả thiết của anh:

          Có thể buộc vào nhau hai nửa anh-em?

          không ngả rẽ, trắng đen, cong vênh, không nghiệm ảo

          không giao thừa, ngôn từ không cả thì quá khứ

          không bập bênh hai đầu

          không nghiệm riêng, miền trời riêng xa lạ

          không lở bồi hai phía dòng sông

          không

          không

          không …

          không miền không xác định.

                                      Đa thức

Không đưa câu trả lời, nhưng chúng ta biết câu trả lời là không thể. Thậm chí Hà Linh đi xa hơn, anh muốn có một tình yêu lí tưởng hơn, tuyệt đối hơn, thuần túy toán học hơn:

          Đa thức em –anh có thể rỗng ở nhiều chiều nhưng có nghiệm trong một không gian khác. Tình yêu là miền nghiệm khiêm tốn nhất chứa mọi đáp số cuộc đời. Mỗi lần anh đưa em tìm ẩn số là một lần gần nữa với tình yêu.

                                                                                      Em

 Tôi nhớ đến những người nổi tiếng nói về tình yêu vĩ đại. Phải chăng chính cái tính chất bí ẩn của nó, chính tình yêu nhiều ẩn số, mà con người chỉ tiệm cận chứ không thể khám phá hết làm cho tình yêu  hấp dẫn muôn đời?

          Và trong tình yêu  của mình, Hà Linh cũng muốn ít nhất, không giống với những mối tình thông thường, nó là một, là riêng của người coi tình yêu là đa thức, coi “ tìm nghiệm số cuộc đời là đến với tình yêu”:

          Anh- món quà em nhặt được giữa cuộc chơi không trả lại chấp nhận đau một bên hạnh phúc một bên.[…]

          Anh không dắt em qua tháng năm như cuộc viễn du chỉ lặng lẽ cuốn em trên dòng sông trí tuệ nâng em bằng sức đẩy của tình yêu.

                                                                   Em

Người đọc, nhất là những ai yêu toán, sẽ  say sưa và thú vị vì tìm thấy ở thơ Hà Linh những cách giải thông minh, chặt chẽ  phương trình phức tạp của cuộc sống. Và cũng sẽ đồng cảm với anh trong những lời biện luận khi đi tìm nghiệm số cuộc đời, nghiệm số tình yêu:

          Ta đa thức trộn đen với trắng

          mỗi lần đảo chiều giết chết một thơ ngây

          Đất thành núi cao để chết một bình minh

          sông ra biển giết chết mùa mưa ngọt

          không thể chọn thước đo thời đã khuất, chọn một người làm vỡ một miền quên.

          Nhưng chọn đâu thiên đường?

          quên đâu hiện thực?

          đa thức một chiều – giết chết mọi đam mê.

Cuộc sống là như thế. Mỗi lần đảo chiều giết chết một thơ ngây. Biết vậy, nhưng con người sao có thể cứ mãi thơ ngây? Nên cứ phải đảo chiều. Biết là sẽ giết chết một bình minh, giết chết mùa mưa ngọt, nhưng núi không thể không cao, sông không thể không về biển. Và nếu đa thức không đảo chiều, không phải chịu tổn thất “ giết chết một thơ ngây”, thì còn tệ hại hơn rất nhiều lần:

          Đa thức một chiều – giết chết mọi đam mê

Không thể chọn hoàn toàn thiên đường mà quên hiện thực ( trần thế). Và cũng không thể chỉ toàn hiện thực ( trần thế) mà quên mất thiên đường. Tôi thích cách biện luận này của Hà Linh, và càng quý mến anh hơn khi thấy anh đã làm đúng theo tinh thần khoa học: không trả lời thay những bạn đọc thông minh, đáng kính của mình. Anh chỉ đưa ra hai câu hỏi ( Nhưng chọn đâu thiên đường? quên đâu hiện thực?) và một chân lí đã được toán học-cuộc đời kiểm chứng.

          Tập thơ Đa thức của Hà Linh đúng là một đa thức đa chiều, nhiều nghiệm. Không phải chỉ là  người yêu toán học với tư duy chặt chẽ, biện chứng, Hà Linh còn cho thấy anh là một người mơ mộng, đắm say. Không thấy những đường cong, đường thẳng, những công thức và định lí  của nhà khoa học đâu, chỉ thấy một người nhìn chiều trung du với con mắt thơ say đắm:

          Hoàng hôn say

          lướt khướt chiều

          vịn mòn con dốc

          vịn xiêu vườn chè

                   Chiều trung du

Và đây, một chàng trai đã có nhiều “chuyến đi xa”, đã từng biết “Thu Stockhom cập kênh thu Hà Nội” ( Thu xa) nhưng vẫn ấp ủ trong lòng niềm ao ước bình dị :

          Giấu lòng một cánh cò bay

          đợi ngày chở nắng đổ đầy vai em

                             Cánh cò chớp trắng

Chàng trai mơ mộng ấy lơ ngơ, lúng túng như bao chàng trai trước cô gái mình yêu, trong một không gian lung linh của buổi đầu tiên hò hẹn:

          giữa hai đứa là hương hoa sữa

          khúc xạ đêm Hà Nội ảo hình

          đổ sóng không gian gập ghềnh phố tối

          lệch thanh âm hụt hẫng lời muốn nói

          em thiên thần 

          đóa đèn vàng ẩn vào lá thẫm xanh.

                                      Hoa sữa

Nhớ về Hà Nội, nhớ về người thương mến, Hà Linh thành một người lãng mạn  nhất trong những người lãng mạn. Họ đã làm những việc mà không ai có thể làm ( kể cả cái việc đào rồi biến sông chảy đến tận cùng nỗi nhớ thành suối nhỏ):

          Ngày đi xa anh khơi dòng sông chảy theo mình đến tận cùng nỗi nhớ em thành con suối nhỏ tải về anh chiếc lá biếc của riêng mình.[…].

          Em thêm long lanh sương rơi vào mong manh hương sữa thành Hà Nội để phố cũ phiêu diêu thành sóng ảo vỗ về anh giấc mộng xanh xao.

                                                          Em

Và trong niềm nhớ tiếc nỗi lạc của cuộc đời, tôi tin rằng nhiều người tìm thấy sự đồng điệu trong những cảm nhận Hà Linh:

          Tháng năm lạc vỡ thành tro

          nỗi chờ thành bọt lạc bờ rong rêu

          Gió lạc mùa

          nắng lạc chiều

          đời rơi giọt nước lạc vào biển đau.

                                                Lạc

Chúng ta còn được thấy một Hà Linh với những câu thơ gan ruột về bàn tay  không bị liệt của mẹ mình:

          Giờ mẹ liệt, cô đơn, chỉ bàn tay còn lại

          Chỉ còn bàn tay thay lời muốn nói

          Thay mắt nhìn con, thay nụ hôn, thay rưng rưng cả đời mỗi lần con chạy lại

                                                          Bàn tay

Một Hà Linh với những băn khoăn về  thế sự, cuộc đời:

          Những miếng ngày vá vào đêm vàng võ

          chiều mua sương

          trưa bán nắng

          sáng nụ cười nợ đọng

          những cái tên trượt giá vẫn còn mang

                                      Quán thời gian

Và một Hà Linh thành “nhà ngoại cảm lặng câm” trước một góc phố đêm thế giới xoay chiều đảo cực:

          Cơn ngủ ngã vào đầu lũ trẻ đánh giầy

          xe rác cuối chiều liêu xiêu trong góc

          cuốc xe đêm cõng chân dài oằn oèo da tóc

          chuông chùa xa buông thõng dọc lối mòn.

                                      Phố đêm

          Như thế, có rất nhiều nghiệm trong Đa thức Hà Linh.

Với thi đàn, Hà Linh là một người mới hoàn toàn. Nhưng không phải thi sĩ nào mới xuất hiện cũng cho ta cảm giác mới. Thơ Hà Linh mới vì anh không bị ám ảnh bởi thơ của các thi sĩ đã làm. Anh tự tin, hồn nhiên bước vào thi đàn và trình ra những gì anh đam mê, trăn trở và suy ngẫm. Hầu như không có bài thơ nào cô đúc, ngắn gọn kiểu hai-cư, tứ tuyệt. Và trong cách dùng chữ, rút gọn các trường nghĩa,  mở rộng trường liên tưởng, sử dụng những câu thơ dài không ngắt,  phần lớn anh viết bằng một trí tuệ nhuần nhuyễn với tình cảm. Cứ như là tự nhiên phải thế. Điều đáng nói là bằng sự cố gắng của mình, Hà Linh muốn đem toán vào thơ, muốn người đọc thơ có cái nhìn toán học về cuộc đời, về tình yêu, và có cái nhìn toán học với chính thơ ca. Thơ ca không đơn nghĩa. Thơ ca không một chiều. Thơ ca không chỉ có nghiệm thực mà còn có nghiệm ảo. Thơ ca không chỉ có một nghiệm mà nó có cả một miền nghiệm. Đọc thơ cũng là một cách giải toán thơ, khai căn tâm hồn, khai căn cuộc sống. Chính điều này là một đóng góp vào sự cách tân thơ ca, đòi hỏi người  làm thơ và đọc thơ phải có một cái nhìn đổi mới.

                                                          Hà Nội, 8/5/2009