THƯƠNG TIẾC NHÀ THƠ PHẠM ĐỨC

ĐÔI ĐIỀU TẢN MẠN VỀ NHÀ THƠ PHẠM ĐỨC.

Thay nén nhang tưởng nhớ, vĩnh biệt nhà thơ.

               LƯƠNG MẠNH HẢI

     Vào đầu những năm 1990, trong sổ chép thơ của các thiếu nữ mới lớn hầu như không có mấy cuốn lại thiếu những bài “Đơn phương”, “Thì anh lại sợ”, “Bên lề”, “Ví dầu”… của nhà thơ Phạm Đức. Và có những chàng trai đã đốn gục trái tim người con gái mình thầm thương trộm nhớ chỉ sau khi (ra vẻ) thẫn thờ lẩm nhẩm mấy câu: 

“Anh đã mất em

 Lẽ ra là được

Anh chẳng có em

 Lẽ ra có được…”.

Cứ ngỡ với những bài thơ xuất hiện rất sớm, lại đi thẳng vào trái tim bạn đọc, nhất là bạn đọc trẻ như thế, thì Phạm Đức phải nổi đình nổi đám trong làng văn nghệ. Nhưng những bài thơ đầu tiên (được đăng trên báo Văn nghệ, tạp chí Văn nghệ quân đội) của anh lính thông tin Phạm Đức không được đón chào và tung hô như một số nhà thơ mặc áo lính cùng thời, có lẽ bởi cái giọng tâm tình sâu kín, ẩn chứa những nỗi niềm riêng tư đó nằm ngoài quỹ đạo của sự hào hùng, bi tráng cần cho thời cuộc. 

Rời quân ngũ sau ngày thống nhất, Phạm Đức chuyển ngành sang làm báo, rồi về làm công tác biên tập tại Nhà xuất bản Thanh Niên cho đến lúc nghỉ hưu với cương vị Phó giám đốc, Tổng biên tập. Bắt đầu viết từ khi chưa tròn đôi mươi, đến nay nhà thơ Phạm Đức tròn 70 tuổi (ông sinh năm 1945) – nửa thế kỉ đắm đuối với thi ca đã làm nên gia tài tác phẩm khá đầy đặn với 10 tập thơ, trong đó có nhiều bài được chọn đi chọn lại để in vào các tuyển tập thơ tình.

“Có thể nói Gia đình

Là một cuộc chiến chinh

Từ đầu đến cuối

Quyết liệt

Kiên trì

Giành hạnh phúc… 

Dồn sức lên mà giành giật

Một gia đình!”. ( Thơ Phạm Đức )

Nếu đã từng đọc thơ Phạm Đức, sẽ nhận thấy ngay một tâm hồn tinh tế, nhân hậu và vô cùng cao thượng, bởi phần nhiều những bài thơ đứng về phe…thất tình hoặc yêu đơn phương. Nhà thơ thầm gửi đến người mình yêu nỗi lòng của kẻ đến muộn: 

“Trái tim tôi vẫn để dành

 Cho em – người vốn vô tình với tôi”,

 rồi cũng rất khảng khái: 

“Mong em yêu và được yêu

 Đừng như tôi chỉ một chiều tương tư”… 

Khi yêu, dẫu là song phương hay đơn phương thì đều không tránh khỏi những phút tương tư. Trạng thái tương tư của thi sĩ luôn được khuếch tán bằng thơ, và cũng từ thơ mà phát tán khắp nơi. Tai hại thay, những bài thơ tình được nhiều người rưng rưng cất giữ đó lại khiến cho người ở cùng một mái nhà với tác giả không thể chịu nổi. Vậy là xảy ra sự nghi ngờ, tra vấn, truy tìm, ghen tuông, giận dỗi… mà bất cứ lời giải thích nào cũng như lửa đổ thêm dầu. 

Cuộc hôn nhân đầu tiên chấm dứt sau 12 năm chung sống. Năm năm sau, nhà thơ quyết định tái hôn với một đồng nghiệp làm cùng Nhà xuất bản. Nhưng cuộc vá víu hạnh phúc lần này cũng chỉ kéo dài được 5 năm. Sau hai lần đổ vỡ, Phạm Đức tự “đúc kết kinh nghiệm” bằng bài thơ mang tên “Gia đình” khiến không ít người ứa nước mắt: 

“Có thể nói

 Gia đình

 Là một cuộc chiến chinh

 Từ đầu đến cuối

 Quyết liệt

 Kiên trì

 Giành hạnh phúc…

 Dồn sức lên mà giành giật

 Một gia đình!”.

 

Sau khi nghỉ hưu ở Nxb Thanh Niên, ông được mời về Hội Nhà văn Việt Nam làm Thư kí tòa soạn cho Tạp chí Thơ nhưng người phụ trách tạp chí nhận định Phạm Đức không hợp với công việc ở đó. Chủ tịch Hội Nhà văn bèn bố trí cho ông theo dõi các ấn phẩm của trung ương Hội và các hội Văn học nghệ thuật địa phương, bên cạnh đó còn chịu trách nhiệm biên tập những cuốn sách, các tập kỉ yếu khi Hội tổ chức sự kiện văn học. Vì nhiều lí do của cuộc sống, nhà thơ Phạm Đức phải ở nhà thuê trong mấy năm. Cứ mỗi lần nhà tăng giá ông lại phải chuyển đến một căn phòng nhỏ hơn, xa trung tâm thành phố hơn để hợp với ngân quỹ có hạn. 

Cuối năm 2012, đang trong cơn chán nản với cảnh chuyển nhà, nhà thơ gặp được một người nhất mực yêu thơ – họa sĩ Hà Huy Hiệp. Làm điêu khắc nhưng Hiệp đặc biệt mê thơ và anh cũng in ra đến ba tập. Chàng họa sĩ xứ Đoài sốt sắng: “Cháu sẽ mượn cho chú một cái nhà để ở một năm không phải trả tiền. Tiền chú để dành được bao nhiêu đưa cháu mua mảnh đất ven bờ sông, cháu sẽ cất nhà cho chú, hàng năm chú chỉ cần trả dần như tiền thuê nhà thôi”. 

Vậy là lần này cuộc chuyển nhà rời xa trung tâm đến ba mươi cây số, bù lại, nhà thơ được sống giữa cảnh thôn quê thanh bình và không phải lo lắng chuyện nhà tăng giá bất ngờ nữa. Ngôi nhà được ở miễn phí chẳng có một chút cơ sở hạ tầng tối thiểu: điện không, giếng nước không, bếp không… Họa sĩ Hiệp nhanh trí “gửi gắm” nhà thơ sang một nhà hàng xóm liền kề, hóa ra đó là tư gia của nhà văn Trịnh Văn Túc. Duyên văn chương hội tụ, cuộc sống dần trở nên ổn thỏa, dễ chịu hơn. 

      Số tiền dành dụm vừa đủ mua được mảnh đất 60 mét vuông ngay bên bờ sông Bùi (thuộc địa phận xã Tốt Động, huyện Chương Mỹ), sau vài cuộc vận động “xã hội hóa”, họa sĩ Hà Huy Hiệp bắt tay vào thiết kế và xây dựng cho nhà thơ một ngôi nhà sàn đời mới. Toàn bộ cột nhà được đổ bê tông, nền sàn láng xi măng phẳng lì. Phía trên là căn nhà xinh xắn với những ô cửa sổ mở rộng đón nắng gió mỗi ngày, nội thất bài trí giản dị nhưng rất thẩm mỹ. Không gian ấm áp này đã trở thành điểm hẹn cuối tuần cho bạn bè văn chương ngoài Hà Nội luôn thèm nắng thèm gió ghé thăm. 

      Tuy nhiên, nhà thơ hóm hỉnh kể: “Nhà ven sông hơi bất tiện là khi nước dâng cao thì có khi ngập lên đến tận tầng hai, hôm trước mình vừa cơi nới thêm một cái chòi 9 mét vuông lên phía trên để sơ tán những đồ quý giá lên đó. Có bận nước rút xong chưa kịp dọn bùn đất, mấy ngày sau xuống bên dưới bắt gặp cụm hoa tóc tiên trôi từ đâu về nở hồng rực, thơm thơm ngòn ngọt đáng yêu lắm”. 

Bạn bè tò mò hỏi ông, đồ quý giá của một nhà thơ gồm những gì vậy? Ông cười: “Ờ thì ngoài sách ra cũng toàn là trâu thôi mà”. Hơn hai chục năm sưu tầm tượng trâu được chế tác bằng nhiều chất liệu: gốm, sứ, than, đá, đồng… với đủ các tư thế trâu lao động, trâu nghỉ ngơi, trâu đấu chọi… đến nay số lượng lên đến vài trăm nhưng ông vẫn nhớ kĩ “hoàn cảnh xuất thân” của từng chú trâu lớn nhỏ. Sở thích sưu tầm tượng trâu của ông, đến nay chưa ai biết ngọn ngành. Ông sinh năm 1945 là năm Atts Dậu ( Tuổi con gà ) theo tuổi thì ông thích sưu tàm gà mới hợp lý...Mà đã là sở thích cá nhân, có trời biết.)

Tìm được chốn an cư vào tuổi 70, Phạm Đức lại được bạn bè xắn tay lo chuyện…nhân duyên. Thôi thì từ thành phố cho đến làng quê, ai giới thiệu ông cũng nể tình đi “xem mặt” và mời người ta về ngôi nhà ven sông để tỏ tường gia cảnh, nhưng chưa thấy đám nào đậu lại. Ông bạn văn láng giềng mai mối cho một bà góa trẻ trong làng, vừa đến thăm nhà Phạm Đức một lần, bà vội vã rút lui. Sau, hỏi mãi mới biết bà ấy mong muốn một gia đình ngăn nắp chỉn chu chứ không phải cái cảnh khắp nhà bày đầy sách báo, tranh tượng rồi bọn trẻ con cứ chạy ra chạy vào nhí nhéo mượn sách suốt ngày. Đồng nghiệp cũ tìm cho một cô giáo sắp nghỉ hưu, li hôn đã lâu, xem ra đôi bên có vẻ tương đồng về trình độ. Đồng nghiệp nhiệt tình đưa cô giáo về tận Tốt Động trúng vào ngày mưa gió, đến gần nhà thì cây cầu bị ngập, lại phải đi vòng một quãng xa mới tới được. 

Khởi đầu đã gian nan thế, ai cũng mong là kết thúc sẽ có hậu. Một tháng sau “ông mối” hỏi nhà thơ xúc tiến tình cảm đến đâu rồi, ông trả lời: “Chắc vẫn đang đọc…”. Thì ra trước khi chia tay, nhà thơ tặng cô giáo cuốn “Thơ Phạm Đức – Một tâm hồn nhân hậu và tinh tế” do một người bạn yêu thơ bỏ công sưu tầm, biên soạn với lời nhắn: “Em về đọc kĩ cuốn sách này để hiểu nhau hơn”....Thế mà cô giáo đọc đi, đọc lại mấy lần cuốn " Thơ Phạm Đức - Một tâm hồn nhân hậu và tinh tế " mà chưa hiểu được nhau nhiều hơn ( Như người tặng sách đã viết đề tặng... khi đưa sách )

Tìm gặp nhà thơ Phạm Đức không khó, chỉ cần đúng lịch, vì nhà xa nên ông đến trụ sở Hội Nhà văn làm việc vào các ngày thứ Hai, Tư, Sáu trong tuần. Căn phòng tầng một thẳng lối vào văn phòng Hội rộng chừng sáu mét vuông lèn chặt sách báo, ngoài bàn làm việc vẫn đủ chỗ kê một chiếc bàn nhỏ và hai chiếc ghế đẩu làm bằng tre, trên bàn có bộ ấm chén đất nung nhỏ xíu, chỉ đủ để khách ngồi nhâm nhi từng ngụm trà, rồi nhìn sâu vào trái tim chủ nhân mà thấm thía, rằng đã gần cạn một đời người sao vẫn chưa dứt những “nẻo tìm, nẻo đợi, nẻo da diết buồn…” (Ba Vì). 

Lặng lẽ nhưng bận rộn với thơ

Trong khi người xung quanh và bạn bè cứ băn khoăn về nỗi cô đơn của Phạm Đức lúc xế chiều thì ông lại quanh năm bận rộn với đủ thứ việc liên quan đến thơ. Nào lo kiểm đếm, bốc thăm, sắp xếp ki - ốt thơ cho các câu lạc bộ đến từ mọi miền đất nước tham gia Ngày Thơ Việt Nam rằm tháng Giêng ở Văn Miếu từng năm; nào tổ chức hoạt động thường kì nhằm thúc đẩy sáng tác cho CLB Sáng tác văn học Hồ Gươm do ông làm chủ nhiệm (với 35 thành viên); nào “lên sóng” các chương trình bình thơ của Đài Tiếng nói Việt Nam… Chưa hết, vào sáng Chủ nhật trong tuần, ông còn có cuộc trò chuyện văn chương với các học viên nhí quanh làng tại ngôi nhà nhỏ của mình. Ông tự tay soạn “giáo án” với 10 chủ đề: tình yêu quê hương, lòng biết ơn cha mẹ, thầy cô và bạn bè… và cùng chơi đố chữ, tìm nghĩa của các từ với các em. Kết thúc buổi học bao giờ cũng có liên hoan nhẹ bằng chút bánh kẹo hay hoa quả do nhà thơ chuẩn bị sẵn trong nhà. 

      Nhà thơ Phạm Đức chia sẻ, ông muốn gieo vào lòng các bạn nhỏ tình yêu văn chương, yêu tiếng Việt từ những buổi học mà chơi như thế. Việc làm lặng lẽ của ông được người dân quê ghi nhận và biết ơn cũng rất lặng lẽ, họ đều là những người nông dân chân chất, chỉ biết răn dạy con cháu phải chịu khó theo học ông Đức, may ra kiếm được thêm chút chữ để thành người lương thiện.

    Một hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hơn 50 năm cầm bút, có hơn mười tập tập thơ và gần hai chục đầu sách, cả truyện ngắn, tiểu thuyết, ghi chép có thời kỳ làm Giám đốc, Tổng biên tập NXB TN cũng là thành tựu, nói lên sự thành công của một đời cầm bút, đặc biệt thơ tình của ông, để lại trong thế hệ trẻ cùng thời với ông và lớp trẻ sau này nhiều thông điệp, đối thoại tuổi yêu cùng trang lứa...

    Người sưu tầm và thông tin về nhà thơ Phạm Đức, may mắn được sống, làm việc cùng Phạm Đức khi anh làm báo và bản tin Thông tin ở Ban Tuyên huấn, Phòng Chính trị,( nay là Cục Chính trị ) thuộc BTL Thông tin liên lạc ( xin nói thêm rất nhiều nhà văn, nhà thơ từng là những chiến sĩ Thông tin, trưởng thành từ lính Thông tin, báo vụ, đường dây, truyền đạt như các nhà văn nhà thơ như : Lê Lựu, Lê Thanh Nghị, Nguyễn Duy, Quang Chuyền, Kim Chuông, Lương Toán - Lương Mạnh Hải, Thụy Kha ...) lúc ấy tôi đang làm cán bộ chính trị cấp đại đội, tiểu đoàn, sau là bí thư, chính ủy cấp Trung, Lữ đoàn, Nhà trường thuộc BTL Thông tin liên lạc. về tuổi đời, tôi hơn anh Phạm Đức 5 tuổi, nhập ngũ trước anh gần chục năm. Thời kỳ thứ hai tôi gần anh Phạm Đức, khi anh thay mặt Hội Nhà văn làm việc với các CLB tham gia trưng bày và trình diễn Thơ ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám, nhiều năm, từ Hội Thơ lần thứ nhất, đến lần thư VII do tình hình Covid nên từ năm 2019 tạm dừng lại đến nay, tôi làm việc với anh khi tôi làm Phó chủ nhiệm CLB Thơ Cung Văn hóa Hà Nội, Phó chủ nhiệm Thơ Người cao tuổi Hà Nội, Chủ nhiệm CLB Thơ Hoa Đại Thụ và Phó Chủ tịch thứ nhất CLB Thơ Công nhân thuộc Chi hội Nhà văn Công nhân và Phó Chủ tịch CLB Thơ Người lao động Việt Nam, sau tôi là Hội viên Hội Nhà văn Hà Nội. càng có dịp gần anh hơn. Anh Phạm Đức luôn có nụ cười thân thiện. biết lắng nghe mọi người. Anh chỉ nói nhẹ vừa đủ, trước những vấn đề khác biệt, ít khi anh căng thẳng, giữ phần đúng cho mình. Mọi người tin và cảm thông anh hơn.

Những thông tin tản mạn về nhà thơ Phạm Đức, người viết sưu tầm từ nguồn thông tin của bạn bè, hoặc tin trên báo, chủ yếu để mọi người hiểu và thông cảm với anh và yêu quý anh ... để bớt rườm rà và nặng nề, người viết không ghi lại xuất sứ của những thông tin đó, để tránh những hiểu lầm . Mong các bạn thông cảm và lượng thứ.

Mấy dòng thơ tâm sự cùng anh. Chúc anh thanh thản, trên một thế giới khác.

Thế là xong một đoạn đời

Thế là hết một kiếp người bạn ơi

Những ngày "Cõi Tạm rong chơi"

Yêu cho thỏa chí với người đang yêu.

" Mong em yêu...sẽ được yêu "

Đừng như tôi , chỉ một chiều tương tư "

Thơ anh thành khúc hát ru

Cho đời thổn thức, ngẩn ngơ tình đời.

nv LMH

Vĩnh biệt nhà thơ Phạm Đức

Người đồng đội, người bạn thơ một thời.

                                Lương Mạnh Hải